Ջա՜նի «Tra՜nsfer»․․․(596-րդը)

Ճաշից հետո, առաջին անգամ ինքնակամ գնացի Նեդայի վրանը։ Վարագույրի վերևից նայեցի ներս՝ ամուսինը պառկած էր, իսկ Նեդան ճամպրուկներն էր դասվորում։

-          Hallo !

-          Սալա՜մ,- բացականչեց նա և, գործը թողնելով, վարագույրը մի կողմ քաշեց՝ ինձ ներս հրավիրելով։

-          Սա ի՞նչ է,- սրտի թրթիռով հարցրի՝ ցույց տալով ճամպրուկները։

-          «Transfer» Ջանի՜, «Transfer»,- նրա ուրախ բացականչությունից ամուսինը տեղից վեր թռավ, նստեց։

-          Salam, komm!,- ասաց նա և մի կողմ քաշվեց՝ տեղ տալով իր կողքին։

-          Մենք հիմա թեյ կխմենք,- ավելի ոգևորվեց Նեդան, ապա շեշտեց՝ ցուցամատը վեր բարձրացնելով,- Տոնակա՜ն թեյ։

Իհարկե, այդ նորությունից ինձ ավելի լավ չէի կարող զգալ, քանի որ արդեն, իսկապես, մնում էի մենակ։

-          Hallo!- սավանե դռնից ներս նայեց Յուսուֆն, ապա ներս մտավ, խցկվեց իմ ու Նեդայի ամուսնու արանքը,- Ջանի՜, «Transfer»։

Հերթական անգամ այդ բառը լսելով, արդեն ոչ թե նստել էի, այլ պարզապես ընկել էի նրանց արանքը։ Այնքա՜ն անսպասելի էր ու ինձ համար այնքա՜ն անցանկալի, նորից քայլել ու քայլել․․․ իսկ ու՞ր քայլել, չէ՞ որ չքնաղ բնությունից ոչինչ չէր մնում, այն պահ առ պահ ավիրվում էր՝ հերթական հարազատ դարձած դեմքի հեռանալով։

-          Ջանի՛, ահա՛, սա քեզ կտամ գնալուց,- ասաց Նեդան և ցույց տվեց իր հագի ձմեռային բաճկոնը, որը նույնպես վերցրել էր եկեղեցուց ։ Որքան էլ մրսեի, այն ինձ չուրախացրեց,- Նաև սա՛,- այս անգամ ցույց տվեց ճամփորդական մի պայուսակ։ Միայն գլխով արեցի և որպեսզի նորից նրանց մոտ ժամերով չհեկեկամ,  թեյը խմելուց հետո, շտապեցի դուրս։

Լուր, որը դժվար էր մարսել (596-րդը)

Կուչ էի եկել իմ առանձնամահճակալում, երբ մեկը ծեծեց սեղանը՝ Խալեդն էր։

-          Ահա՛, չնայած ուշացած, բայց բերեցի սուրճը,- ասաց նա, դնելով սեղանին։

-          Նստի՛ր,- իմ առաջարկից նա մի հայացք գցեց շուրջն, ապա վախվորած նստեց։

-          Ինչու՞ ես վախեցած։

-          Վախեցած չեմ,- անվստահ պատասխանեց նա, նորից նայեց շուրջը,- Տեղդ արդեն լավ է, կարող ես մնալ այստեղ,- կատակեց նա, ինքն էլ ծիծաղեց իր արած կատակի վրա։

-          Իսկ քեզանից ի՞նչ կա։

-          Ես արդեն «տրանսֆեր» եմ,- ոգևորված հայտնեց նա։

-          Ցուցակները կախվա՞ծ են,- լսածից զգաստացա։

-          Ո՛չ, բայց գիտեմ։

-          Ա՜,- ակամա ծոր տվեցի։- Շնորհավորում եմ։- Վերջին արտահայտությունս անկախ ինձանից տխուր ստացվեց։

-          Մի՛ տխրիր, ես քեզ անպայման կզանգահարեմ։

-          Գիտեմ, դրա համար չեմ տխրում։

-          Այո՛, հասկանում եմ։ Գուցե հաջորդ շաբաթ էլ քեզ տեղափոխեն։

-          Հուսանք,- մրմնջացի թերահավատորեն։

-          Այո՛, արդեն չենք էլ հավատում, թե այստեղից կարող ենք մի օր դուրս գալ։

-          Հիմա կարող եմ սուրճ հյուրասիրել։

-          Ո՛չ, ո՛չ, սիրով կխմեի, բայց պետք է խանութ գնամ, ծխախոտ չունեմ,- առարկեց նա և ոտքի կանգնեց՝ շարունակելով շուրջը նայել։

Առաջին անգամ իմ հյուրը ոտքի կանգնելուց գլուխը չհարվածեց երկաթյա ձողին, և  այն ինձ համար մեծ առաջընթաց էր: Նրա գնալուց հետո ես դարձա ես և, ավելի տխրելով, պառկեցի։ Դեռ չէի մարսել Խալեդի «տրանսֆերի» լուրը, երբ հևալով ներս ընկավ  Սևդան։

-          Բարև ձեզ, իսկ դուք գիտե՞ք մի քանի օրից մենզ տեղափոխում են Էլչիմի հորաքրոջ մոտ,-  սկսեց նա, ապա, տեսնելով փոփոխությունն, ավելի ուրախացավ,- Օ՜, ինչքա՜ն լավ է, այ հիմա կարելի է հյուր գալ,- այնուհետև նստեց աթոռին:

-          Այ հիմա ես սուրճ կհուրասիրեմ,- ուրախացած իմ նոր հնարավորությունով՝ ոտքի կանգնեցի։

-          Ոչ հիմա, ես աշխատանքի եմ, միայն մեկ րոպեով եկա, երեկոյան կգանք Կամայի հետ։

-          Արդեն մոռանում եմ իմ հայրենակցին, ինչպե՞ս է նա։

-          Լավ է, նոր հարևան ունի։

-          Ճանաչու՞մ եմ նրան։

-          Երևի, վերջին եկած հայերն են, նրա կինը ոչ ոքի կողմը չի նայում, այնքան հպարտ է, կարծես հյուր եկած լինի, մենք էլ այստեղ ծնված լինենք։

-          Այդ դեպքում երևի չեմ տեսել։

-          Նրանք միայն փողի օրերն են գալիս, կարծեմ՝ բարեկամի տուն են մնում։

-          Նախանձելի չէ, բայց երևի լավ է։

-          Ես էլ եմ կարծում՝ ավելի լավ է այստեղ, քան բարեկամի տուն՝ այն էլ երեխաների հետ,- կարծիքս կիսեց Սևդան և ոտքի կանգնեց, նայեց Այայի կողմը։- Իսկ դուք գիտե՞ք՝ նա տարօրինակություններ ունի, զգու՛յշ եղեք,- անսպասելի արտաբերեց ադրբեջանուհին։ Ոչինչ չպատասխանեցի՝ տեսնելով Այայի ուրախ տրամադրությունը, կարծես չցանկանալով փչացնել այն, իմ արտահայտած կարծիքով։

Այնտեղ՝ Սիրիայում Արամին աղջիկ էր ծնվել (596-րդը)

Տափակ բլրի վրա քամին մշտապես սուրում էր ամեն կողմից։ Այն իր սառնությամբ, մխրճվում էր իմ հոգու խորքը՝ սառեցնելով և՛ ֆիզիկապես, և՛ հոգեպես, և ես նմանվում էի քայլող ունայնության։ Այն լրացնելու կամ իմաստավորելու համար շատ ժամանակ անմիտ շրջում էի վրանում կամ բակում, բայց պարզվում էր՝ իրականությունն ավելի դատարկ է։

Սիրիացի հայ ընտանիքի՝ առաջին օրվա տխրության  հետքը չէր մնացել։ Նրանք վարում էին աշխյուժ ու ակտիվ կյանք՝  առավելապես օրիորդները կարճ ժամանակում կապեր ստեղծեցին ղեկավար կազմի հետ՝ հիմնականում արբների։ Աշխատակիցները, նստում էին մահճակալակացարանի դեմը տեղադրված կարմիր նստարան- սեղանին, երկար ժամանակ զրուցում էին և թեյում ընտանիքի հետ։

Մի երեկո, իմ մահճակալին մոտեցավ կլորիկ ու լիքոտ, սիրյահայ ընտանիքի մայրը․

-          Բարի երեկո,- մաղթեց նա,- Ինչպե՞ս եք,- հարցի հետ, նայեց մահճակալի տակից մշտապես երևացող Նաիրիի թողած մեծ ճամպրուկին․

-          Համեցեք, նստեք,- առաջարկեցի նրան։

-          Ամբողջ օրը նստած ենք, ի՞նչ նստել, բողոքեց նա, ապա նստեց։ Փոքր վրանից դուրս գալուց հետո, առաջին անգամ ինձ մոտ եկավ սիրիացի Արամը, ժպտալով, տնավարի փլվեց իմ ու սիրացի կնոջ արանքը,- Բարև,- արտասանեց Նաիրիից սովորած միակ հայերեն բառը, հարազատի պես բռնեց կնոջ ձեռքը, սկսեց արաբերեն խոսել։ Այնուհետև նրանք նայեցին ինձ․

-          Ի՞նչ է եղել,- անհանգստացա ես։

-          Արամին, այնտեղ՝ Սիրիայում աղջիկ է ծնվել։ Նա եկել է քեզ մոտ ուրախությունը կիսելու և ուրախացել է ինձ քեզ մոտ տեսնելով։ Նկատի ունի թարգմանելը։

-          Շնորհավորում եմ Արամ ջան,- ուրախացած, գրկեցի նրան։ Նա սկսեց երեխայի պես լաց լինել։

-          Նրան հայի անունով եմ կոչել,- արտասվախառը շարունակեց նա։

-          Ինչպե՞ս․․․

-          Լուսին,- արտասունքի միջից ժպտալով պատասխանեց նա՝ Արամի դեմքը փայլեց երեխայի անունը տալիս։

Քանի որ, երբեմն Արամին տեսնում էի Էրմանի խմբի հետ նամազ անելիս, ուստի հարցրեցի․

-          Դու քրիստոնիա՞ ես․․․,- նա նայեց ինձ, լռեց, ապա անվճռական պատասխանեց։

-          Այո, իմ պապերը ևս քրիստոնյա են եղել, բայց եղավ մի պահ, ողջ մնալու համար կորցրեցինք մեր հավատը, իսկ իմ ընտանիքը հոգով միշտ էլ քրիստոնյա է,- Նա ծանր հոգոց հանեց և ոտքի կանգնեց, արաբերեն մի քանի բառ փոխանակեց սիրիացի կնոջը, դուրս եկավ։ Այլևսն Արամը ինձ հյուր չեկավ։ Նա երկար մնաց ճամբարում։ Հաճախ էի նրան տեսնում հարբած, ծխախոտը ձեռքին։ Արամը մենակ էր․․․

Արամի գնալուց հետո կինը ևս ոտքի կանգնեց․

-          Այս մեծ ճամպրուկը քեզ հարկավո՞ր է,- հետաքրքրվեց նա, ցույց տալով այն․

-          Ո՛չ, մեծ է ու անհարմար։ Գնալուց պարզապես կթողնեմ այստեղ․․․

-          Տուր ինձ։ Մեր իրերը շատացել են, տեղ չունենք դնելու,- ասաց նա, իսկ ես ուրախացա, վերջապես ճամպրուկից ազատվելու՝ լուծում գտնելու համար։ Սիրով այն դուրս քաշեցի և մեջի հագուստով հանդերձ տվեցի նրան։ Մոտեցավ ամուսինը,- Ամուսինս է, Հակոբը,- ներկայացրեց կինը։

-          Համեցեք մեզ մոտ, կզրուցենք, թեյ կխմենք- առաջարկեց Հակոբը, վերցրեց ճամպրուկը։

-          Շնորհակալ եմ, կգամ։ համակերպվե՞լ եք ճամբարային կյանքին։

-           Դժվար է՝ այս պայմաններում երեխաների հետ համակերպվելն անհնար է,- գլուխը բացասաբար տարուբերեց Հակոբը։

-          Գնանք, Հակոբ,- ժպտալով ասաց նրա  կինը։ Հակոբն իր սմքած ու գունատ դեմքով նայեց կնոջը, ժպտաց, երևացին նրա մի քանի ատամները, որոնք կարծես ուր որ է պիտի թափվեին, և նա արագ փակեց բերանը՝ փրկելու այդ մի քանի ատամները՝ որպես մանկության հուշ։

-          Վաղը մենք տեղափոխվում ենք,- ինձ համար այնքան անսպասելի հանկարծ հայտարարեց Հակոբը։

-          Այդքան վա՞ղ,- ակամա ծոր տվեցի ես և աշխատեցի զարմանքից բացված բերանս մի կերպ փակել,- Մի ամիս էլ չկա՝ դուք այստեղ եք։

-          Այո՛, լավ ստացվեց, բայց դեռ չգիտենք, թե ուր կտանեն մեզ,- ոգևորված շարունակեց նա։

-          Կուզեյի իմանալ, թե որտե՞ղ են տեղափոխել ձեզ- ասացի՝ հստակ իմանալով՝ երբեք չեմ կարող իմանալ։

-          Անպայման կզանգահարեմ, տվեք ձեռքի համարը,- ասաց Հակոբը, և նրան տվեցի իմ ձեռքի համարը։ Այդ պահին նրա կինը դուրս եկավ, ես նույնպես քայլեցի դուրս, նա մնաց մուտքի մոտ ծխելու, իսկ ինձ մնում էր շարունակել քայլելը՝ որպես կանոն, թաքուն զարմանալով ու մտածելով, թե ինչու՞ են ճամբարում համարյա բոլոր կանայք ծխում։

Հերթական անգամ լուսաբացը փախստականների մի ստվար զանգված հավաքեց անցակետի մոտ։ Գնացի՝ հրաժեշտ տալու սիրիացի հայ ընտանիքին։ Երբ նրանք տեղավորեցին իրենց տասնիննը ճամպրուկները, ավտոբուս բարձրանալիս, հերթով հրաժեշտ տվեցին ինձ, իսկ Հակոբը խոստացավ անպայման զանգահարել։

Այս անգամ ավտոբուսները տարան ինձ համար անծանոթ ու օտար դեմքեր։ Ոչինչ չզգացի, միայն  թե ինչու՞ նորից մնացի ցանկապատի մոտ կանգնած և երկար ժամանակ լաց լինելով, իսկ գուցե նրանք այնքա՞ն էլ օտար չէին․․․Գուցե․․․

Այան (596-րդը)

Վրանում, հարևաններս մնացին նույնը՝ մի կողմը պարսիկներն էին, մյուսը՝ մակեդոնացիները, անմիջապես իմ մահճակալին կից՝ սիրիացի ընտանիքն էր։ Միայն վրացի ընտանիքի հարևանն այժմ իմն էր։ Նրանք հայր և դուստր էին, եկել էին Սիրիայից։ Հայրը քչախոս էր, երբեք չէր ժպտում։ Աղջիկը հոր հակապատկերն էր՝ նրա բարձր ծիծաղը հաճախ տարածվում էր ողջ վրանով։

-          Hallo!...,- բացականչեց նա մահճակալի երկրորդ հարկից, երբ իմ նախկին կեցությունից մեկ քայլ առաջ էի գնացել՝ մահճակալից նստելով աթոռին և դեռ դա քիչ էր՝ սեղանի մոտ։ Հայացքս բարձրացրի, նա պառկեց, գլուխն իջեցրեց՝ համարյա հավասարվելով ինձ,  ձեռքի քաղցրավենիքի տուփը պահեց իմ դիմաց։  Տեսնելով նրա թափած ջանքը՝ մի կոնֆետ վերցրի։ Նա նորից մեծ ջանք գործադրեց ետ գնալու համար, որպեսզի  գլխի վրա չհայտնվեր սեղանին, այսինքն իմ դիմաց։ Երբ հաջողվեց նորից նստել տեղը, սկսեց բարձր ծիծաղել և արագ ուտել փափուկ կոնֆետները։ Աղջկա սիրտը չկոտրելու համար ինձ մնում էր ամեն անգամ ժպտալ նրան։

-          Ես Այան եմ,- հազիվ էր արտաբերել նա իր անունը, երբ դրսից խոշոր քայլերով եկավ  խոժոռադեմ հայրը, աղջկա թևից բռնեց, երկրորդ հարկից քաշեց ցած, հրեց մահճակալի առաջին հարկը, սկսեց ծեծել։ Այան սկսեց բղավելով լաց լինել, սակայն ոչ ոք չփորձեց միջամտել։ Հայրը հևասպառ, քթի տակ խոսելով նորից դուրս գնաց։

Այան երկար ժամանակ լաց էր լինում և ինձ թվում էր՝ նա այնտեղից երբեք դուրս չի գա, բայց հանկարծ լռեց, նորից բարձրացավ իր տեղը, ժպտաց ինձ, շարունակեց կոնֆետ ուտելը։

Իմ գործած մեղքը մարդասիրական էր(596-րդը)

Յուրաքանչյուր ճամբարաբնակ փափագում էր ժամ առաջ հեռանալ ճամբարից, իսկ  այնտեղ մնացողը մի տեսակ տխրում էր։ Թվում էր, հերթական անգամ աշխարհը դատարկում էին ավտոբուսները։

Նստած էի վրացիների թողած կացարանում․․․ Ի՞նչ խոսք, հարմար էր ու ավելի տաք, բայց արտասունքը խեղդում էր կոկորդս, որից ուսերս ցնցվում էին։ Երկար լաց կլինեի, եթե նորից չլսվեր հարևան ծերուկի դժգոհ փնթփնթոցը։ Դուրս եկա, սիրիացի հարևանուհուս առաջարկելու, որպեսզի գոնե նա փայտյա, անհարմար մահճակալից տեղափոխվեր իմ երկրորդ հարկը։ Այսպիսով լուծված կլիներ երկու խնդիր՝ և՛ մահճակալը կմնար ինձ, և՛ աղջիկն ավելի հարմար քնելու տեղ կունենար, բայց նա սխալ հասկանալով իմ առաջարկը  կտրականապես մերժեց, մի քանի անգամ  սարսափահար կրկնելով․

-          Ալլահը թույլ չի տա, Ալլահը թույլ չի տա, դա մեղք է։

-          Ok…,Ok…,- Իմ արած «մարդասիրական» առաջարկությունից շվարած ու շփոթված՝ հազիվ ներս ընկա կացարան, այլևս աշխատելով չնկատել նրան։ Օրեր հետո, երբ ծերուկի փնթփնթոցն ինձ ստիպեց  նրան առաջարկել վրացիների մահճակալներից մեկը, քանի որ ողջ գիշեր ցրտի պատճառով համարյա չէր քնում։ Արված հաջորդ առաջարկս ծերուկը ճիշտ ընկալելով,  ոգևորված սկսեց տեղափոխվել իմ նախկին տեղը, իսկ աղջիկը այնքան էլ չվարակվեց հոր ոգևորությամբ, միայն լուռ սկսեց օգնել, ինքն էլ տեղափոխվելով, բայց շարունակում էր քնել փայտյա մահճակալին։

Արդեն ավարտել էի իմ նոր «կացարանի» հարդարանքը։ Ունեի վրացիներից մնացած սեղան և աթոռ, ինչը ինձ համար ուրախալի էր, իսկ տեղս հարմար։ Անգամ մի պահ ափսոսացի, որ գոյություն ուներ «Transfer»․․․

Աշխատանքային ժամը վաղուց ավրտվել էր, երբ եկավ մենեջեր Նաթին։ Տեսնելով կատարված փոփոխությունը՝ նրան մնում էր միայն ժպտալ, որքան էլ հոգու խորքում դեմ լիներ։

-          Wir geht es dich,- ավելի շատ աշխատեց հարցը հասկացնել, քան արտահայտվել։

-          Danke, gut,- պատասխանեցի նրան, ապա ամուր հենվեցի մահճակալին՝ կարծելով, եթե հեռու կանգնեմ, նա կարող էր այն տանել։

-          Kain Transfer?- շարունակեց հետաքրքրվել  և նրա խոսքի մեջ կարեկցանք կար, որից հազիվ թե ավելի լավ զգայի ինձ, պարզապես փորձեցի ավելի զգաստ կանգնել։ Նա մոտեցավ, ձեռքը դրեց ուսիս, ժպտաց,- Wird,- ասաց նա, որն իհարկե չէի կարող հասկանալ․․․

 Տեղափոխությունը հիվանդագին տանջում էր շատերին, այդ թվում նաև ինձ։

Նրանք ընդմիշտ անհետացան ավտոբուսի խորքում(596-րդը)

Գումար ստացողների հերթը երկար էր։ Դարձյալ հերթում մեծամասնություն էին  կազմում աֆղանները։ Շատացել էին Աֆրիկան հիշեցնող դեմքերը՝  հիմնականում Սոմալիից էին և Էրիթրեաից։

Ես նույնպես լրացրել էի շարքը՝ իհարկե սրտի թրթիռով ու սպասումով։ Նորից ոմանք դուրս էին գալիս ճամպրուկներով և պայծառ դեմքերով։ Այս անգամ էլ ստացա իմ հասանելիք ողջ գումարը և տխուր վերադարձա վրան։

-          Սա կուզե՞ք,- մոտանալով հարցրեց Նաթոն՝ ցուց տալով երեք նոր ծածակոցներ։

-          Ինչու՞, այն ձեզ այլևս պետք չէ՞,- զարմացա ես։

-          Պետք է, պարզապես տեղ չունեմ դնելու, ճամպրուկները լիքն են։

-          Արդեն գնու՞մ եք,-  ակամա տեղից կանգնեցի, որքան էլ այդ մասին իմանայի։

-          Այո՛, վաղը գնում ենք,- ավելի տխրեց նա։

-          Ինչու՞ ես տխրում, գուցե ավելի լավ տեղ ես գնում։

-          Ի՞նչ իմանաս,- բազմանշանակ ուսերը վեր քաշեց նա,- Հիմա  մի քանի բաներ կբերեմ, որոնք հետս վերցնել չեմ կարող, իսկ դուք չունեք։

Վրացուհին հպարտ էր քայլվածքով ու կեցվածքով, նրանով թաքուն հիանում էին շատ տղամարդիկ, սակայն նրա զսպվածությունը հեռու էր պահում բոլորին իրենից։ Որքան էլ դժվար արտահայտվեր ռուսերենով և մեկուսանար ընտանիքի հետ, միևնույն է, նա հաճելի զրուցակից էր։ Նրա երկու զավակները մեծանում էին վայրի ու անկաշկանդ, թեկուզ հաճախ մորից ապտակներ էին ստանում։ Ճամբարից ճամբար տեղափոխվելով՝ զերծ էին մնում կրթությունից, և այն  չէր խանգարում ծնողներին հույս փայփայել՝ գուցե մի օր հաջողվեր տեղ գտնել Եվրոպայի մի անկյունում։ Եվ ահա, նրանք տեղափոխվելով հերթական երկիրը՝ տեղափոխվում էին հերթական ճամբարը՝ շարունակելով վառ պահել  հույսի կանթեղը։

Իհարկե, տխրեցի՝ իմանալով՝ ժամեր հետո, գուցե ընդմիշտ կորցնելու եմ արդեն ընտելացած ևս մի քանի դեմքեր՝ նրանց հետ միասին էի ճամբարային առաջին ժամերից։

-          Ահա՛, վերցրե՛ք նաև սա,- վերադարձավ Նաթոն՝ մահճակալին դնելով մի քանի պլաստմասե հերմետիկ տուփեր։ Անկեղծ, եթե այդ իրերը չխանգարեին ինձ, ձեռք չէի տա, բայց․․․

Լուսաբացին, ավտոբուսներից վաղ, անցակետի մոտ շարվեցին տեղափոխվողները՝ մեծ ու փոքր ճամպրուկների դեզերով․․․

-          Մահճակալները թողնում ենք նույնությամբ, տեղափոխվեք այնտեղ, այստեղ շատ է անհարմար ու ցուրտ,- առավոտյան ճամպրուկները դուրս տանելիս՝ ասաց Նաթոն,- Սա ևս թողնում եմ,- մահճակալին դրեց երկարացման լար և մի կանացի նոր պայուսակ։

-          Երբ տեղավորվեք, մի անգամ զանգիր, կուզենայի իմանալ՝ ինչպե՞ս եք, ուր եք ընկել,- այս անգամվա խնդրանքս ամբողջ հոգով էր։

-          Այո՛, անպայման, տվե՛ք ձեր ձեռքի համարը,- ուրախացած՝ նրան տվեցի իմ ձեռքի համարը։

Նրանց հետ դուրս եկա՝ սաստիկ ցուրտ էր։ Մի քանի ավտոբուսներ արդեն շարվել էին կարմիր պատի մոտ։

-          Գնացեք ներս, շատ ցուրտ է, այսպես թե այնպես մենք գնալու ենք,- տխուր ասաց Նաթոն, բայց  մնացի, հրաժեշտ տվեցի նրանց և վրացուհին  ընտանիքով ընդմիշտ անհետացավ  իմ տեսադաշտից, ավտոբուսի խորքում։

Քրդուհին (596-րդը)

Շարունակ քայլում էի։ Այլևս չկար առաջվա ավյունը, չկար ֆուտբոլի թիմը։ Նրա տեղն անմիտ վազվզող պատանիներ էին և ճաշարանում միշտ հերթ կանգնած տղամարդիկ։

Օրեցոր ցուրտը սաստկանում էր, իսկ ես մնում էի ամառային հագուստով և ինձ թվում էր՝ ոչ մի ջերմություն չի կարող տաքացնել իմ սառած ոսկորները, բայց նորից ելքը մնում էր դրսում քայլելը։ Հերթական անգամ, ցուրտն ինձ ստիպեց բոլորի հետ քայլել դեպի եկեղեցի։ Հերթը նույնն էր՝ իրար գլխի հավաքված, անտանելի ժխորով։ Խցկվեցի նրանց մեջ, բայց նորից դռնապահի կողմից ետ շպրտվեցի։ Շատ էի ուզում հասկանալ՝ ինչու՞։ Բնականաբար, մնալով անպատասխան՝ նորից բռնեցի ետդարձի ճամփան։ Ո՞վ էր ինձ պատժում իր անտարբերությամբ, ոչինչ չէի հասկանում և այն վերագրում էի իմ անգո լինելուն, որում հաճախ համոզվում էի՝ մարդը ինձ չէր տեսնում: Իսկ գուցե իմ լեզվի չիմացությու՞նն էր ինձ դարձնում օտար օտարների մեջ․․․ գուցե․․․ Նորից համակերպվում էի մրսելու հետ և լուռ թաքնվում իմ բաժին սավանի հետևում։

-          Hallo!,- լսվեց մոտիկից, և մինչ դուրս կգայի՝ բարեկամի իրավունքով մահճակալին փլվեց Յուսուֆը։- Ինչպե՞ս եք,- հարցրեց նա, ավելի շատ ձեռքի օգնությամբ, ապա, առանց պատասխանի սպասելու, ինձ մեկնեց ոչ այնքան հնամաշ՝ տղամարդու մի կարճ բաճկոն, իհարկե այն իմ հագին շատ մեծ ու անհարմար դուրս եկավ, երբ ուրախացած փորձեցի։ Նա տխրեց, բաճկոնը գրկած, մնաց նստած, ապա տեղից վեր թռավ, իմ ձեռքից քաշեց դուրս և միասին գնացինք Նեդային հյուր։

-          Սալամ մալեյքում,- բարևեցի իմ իմացած արաբերենով, որին ամուսիններն արձագանքեցին սրտաբաց ժպիտով։ Նեդան սկսեց թեյի պատրաստություն տեսնել, Յուսուֆն անսպասելիորեն անհետացավ, ապա ետ եկավ՝ քաղցրավենիքի տուփը ձեռքին։

-          Ein moment,- ասաց Նեդան, դուրս գնաց: Քիչ անց ետ եկավ՝ կլոր, թուխ դեմքով, գլխաշորը հայ գյուղացու կնոջ պես կապած անծանոթուհու հետ։

-          Բարև ձեզ,- հայերենով բարևեց նա, նստեց Նեդայի առաջարկած աթոռին։

-          Հա՞յ եք,- հետաքրքրվեցի՝ համոզված լինելով, չեմ սխալվում։

-          Ոչ՛, քուրդ եմ, Սիրիայից ենք։

-          Իսկ հայերեն որտեղի՞ց գիտեք։

-          Այնտեղ, հարևանս հայ էր, սովորել եմ,- հայացքը խոնարհած պատասխանեց նա։

-          Ընտանիքո՞վ եք։

-          Երեխաներիս հետ եմ։

Դռան տեղ ծառայող սավանը ետ գնաց, երևաց սլացիկ հասակով, գեղեցկադեմ  մի օրիորդ։

-          Ահա՛, մեծ աղջիկս է,- ուրախացած ներկայացրեց կինը։

-          Բայց նա քրդի նման չէ,- նկատեցի ես, որից կնոջ դեմքը նկատելի շառագունեց,-Դե՜, ուզում եմ ասել՝ քրդերին հիմնականում դժվար է շփոթել այլ ազգերի հետ,- փորձեցի նրբանակատ լինել,- Գուցե ձեր արմատների մեջ հա՞յ կա։

-          Գուցե, զարմանալի չէր լինի,- ուսերը վեր քաշեց կինը, տեղից վեր կացավ,- գնամ, ուրախ էի ծանոթանալ, եթե պետք է լինում եկեք, Նեդային հասկանալու համար օգտակար կլինեմ։

-          Շնորհակալ եմ,- դեռ խոսքս չէի ավարտել, նա անհետացավ աղջկա հետ։

Այդ օրվանից մինչև իմ՝ ճամբարից հեռանալը  հանդիպելիս,  քրդուհին ճանապարհը փոխում էր։ Շատ էի ուզում իմանալ՝ ինչու՞, սակայն ակնհայտ էր՝ նա  աշխատում էր այլևս չհանդիպել ինձ։

Մակեդոնացի ընտանիքը (596-րդը)

Առավոտյան մառախլապատ էր, այնուհետ փչեց ուժեղ քամին, կարծես այն եկավ ցրելու մառախուղը, որպեսզի տեղը ձյուն բերեր։ Ձյան խոշոր փաթիլները քիչ հետո ճամբարն առան սպիտակի մեջ։ Աֆրիկացիները՝ հիմնականում սոմալիցիները և էրիթրիացիները, հաճախ դուրս ու ներս էին անում հաստ ձեռնոցներով, տաք գլխարկներով, միաժամանակ բոբիկ ոտքերով, խաղալով տեղացող ձյան հետ։ Արաբները սրբիչներով և տաք շարֆերով ամուր փաթաթել էին բերանները, միայն անհրաժշտության դեպքում էին երևում դրսում՝ արագ վազելով, բոբոիկ ոտքերը կոշիկների մեջ քստքստացնելով։

Ցուրտ քամին աղմկելով շարժում էր վրանները և ամեն կողմից սողոսկում ներս՝ մարդկանց ստիպելով գամվել անկողիններին։ Միայն երեխաների համար տարին չուներ վատ եղանակ։ Ինչպես միշտ, նրանք ներսում չմուշկ էին քշում, իսկ այդ օրը դրսում, օդի մեջ փորձում էին բերանները բացած ձյան փաթիլներ  որսալ՝ իրար հրմշտելով։ Որքան էլ տեղացող ձյունը խոշորափաթիլ լիներ, ասֆալտը մնում էր սև։ Շատերն առաջին անգամ էին ձյուն տեսնում և, անակնակալի եկած, վազվազում էին։ Կարծես նրանց արագությունից առաջանում էր ձնհալը։

Հերթական անգամ ավտոբուսները շարվեցին բակում՝  նորից համալրելով վրանները նոր փախստականներով։ Հինգերերդ վրան բերեցին մակեդոնացի մի ընտանիք։ Նրանք՝ երեք երեխաներով, տեղավորվեցին աֆղաններին մոտիկ, զբաղեցնելով բավականին տարածություն: Հայրը, փոքրիշատե, խոսում էր գերմաներեն, մայրը՝ նիհար, գլխաշորով, փոքրամարմին կին էր, իսկ ավելի փոքրամարմին և ավելի նիհար նրանց դուստրն էր, որին կարելի էր գեղեցիկ համարել, եթե միշտ լուռ ու անծանոթ մնար, ավագ որդին, դստեր հակապատկերն էր՝ լռակյաց ու մտախոհ, փոքր որդին՝ Մուհամեդը՝  հինգ տարեկան էր, և բացահայտորեն սիրվում էր ծնողների կողմից, նույնքան անտարբերության էր մատնվում մեծ քրոջ ու եղբոր կողմից։ Երբ նրանք սավանապատեցին իրենց հասանելիք քառակուսին և դարձան ճամբարային կենվորներից մեկը, մորը հաճախ կարելի էր  տեսնել նստած մահճակալի երկրորդ հարկում, փոքր որդու գլուխը ծնկին դրած՝  նա երկար դիտում էր բոլորին՝ չմոռանալով մշտապես շոյել սիրելի որդու գլուխը, փոքրիկն էլ իր հերթին, միշտ կպած էր մոր փեշից։ Մյուս երկու զավակները առաջին օրերը՝ առավոտից երեկո թավալ էին գալիս սավանապատ մահճակալի մեջ․․․Ավելի ուշ աղջկան կարելի էր տեսնել ճամբարի ամեն անկունում, որտեղ վեճ կամ ծեծկռտուք էր, իսկ եթե առիթ չէր լինում, ապա նա երկար ժամանակ վիճում ու գոռգոռում էր ծնողների հետ։ Միայն մեծ որդին մնաց առաջին օրվա պես՝ լուռ ու մտահոգ․․․

Երեխաները լացում էին՝ մեծեր սպասում (596-րդը)

Վերադարձա վրան։ Այլևս միտքս ցիր էր։ Քիչ հետո եկավ Դանիելը։

-          Ուզու՞մ եք՝ գնամ ձեզ համար ջուր բերեմ,- հարցրեց նա։

-          Ո՛չ, ես ունեմ ջուր, այն շատ պետք չէ գալիս, միայն սուրճի և թեյի համար։ Ահա՛, վերցրու քաղցրավենիք,-  նրան մեկնեցի նույն քաղցրավենիքի տուփը։

-          Մի քանի հատ վերցնե՞մ։

-          Այո, իհարկե։

-          Շատ եմ սիրում քաղցրավենիք,- ասաց նա և սահեցնող ձեռքով մի քանի հատ վերցրեց,- ես գնամ, վաղը նորից կգամ,- Տղան ուրախացած դեռ չէր հասցրել անհետանալ սավանների արանքում,երբ մեկն անսպասելի նստեց անկողնուս։

-          Բարի երեկո։

-          Բարև՜,- զարմացած ծոր տվեցի՝ տեսնելով Խալեդին։

-          Ինչու՞ զարմացար, եկա տեսության, տեսնում եմ ցրտի պատճառով մնացել ես ներսում,- ասաց նա, ապա հայացքով տնտղեց շուրջը,- տեղդ այնքան էլ նախանձելի չէ։

-          Այո՛, բայց տանելի է։ Ի՞նչ կա, դեռ այստե՞ղ ես, թե՞ տեղափոխվում ես։

-          Ո՛չ, ինձ մոռացել են, այնքան վրդովված եմ, արդեն մենակ եմ իմ վրանում, ինձ հետ եկած վերջին մարդն անցած շաբաթ գնաց,- ինչպես միշտ, սկսեց բողոքել նա։

-          Ուրեմն մի օր էլ դու կգնաս։

-          Այդ դեպքում ես քեզ անպայման կզանգահարեմ։

-          Տեսնենք՝ շատերն են խոստանում։

-          Գիտեմ, ինչ ես ուզում ասել՝ խոստանում են, հեռանալուց հետո մոռանում,- շարունակեց նա՝ նկատելի տխրելով։

-          Սուրճ կհուրասիրեի, բայց տեղս այնքան էլ հարմար չէ։

-          Տեսնում եմ,-անհանգիստ շուրջը նայելով, ասաց նա, ապա շարունակեց,-  Ճիշտն ասած, եկել էի մի քիչ սուրճ խնդրելու, մինչև վաղը կգնեմ։ Անձրևը թույլ չի տալիս հեռուն գնալ։

-          Այո, եղանակն անտանելի է։ ,- նրան տվեցի սուրճի տարան։

-          Բոլո՞րը,- հարցնելու հետ նա ոտքի կանգնեց։

-          Այո՛, օգտագործիր, որքան պետք է, մնացածը ետ կբերես, երբ գնած կլինես։

-          Իսկ եթե տակը բան չմնա՞,- ծիծաղեց նա։

-          Եթե չմնա, չբերես։

-          Բայց կբերեմ,- նորից ծիծաղեց և շտապեց դուրս։

Երբ մնացի մենակ, անհնար էր անգամ սեփական ձայնը լսել՝ աղմուկը վեր էր բացատրելու հնարավորությունից, մշտական լացող, բայց չերևացող երեխան ավելի բարձր ու ավելի նյարդային էր լաց լինում։ Քայլեցի վրանով։ Սավանների արանքով հասա մեջտեղի դռանը, որտեղ բազմազավակ  ընտանիքներ էին տեղավորված։ Այնտեղ էր ապրում նաև սպիտակ գլխաշորով երիտասարդ զույգը։ Նրանք, ինչպես միշտ, գլուխ գլխի տված, զրուցում էին՝ անկողնուն նստած, գլուխները բավականին առաջ թեքած, կարծես, այդպիսով առանձնանում էին զանգվածային դարձած կյանքից՝ փորձելով վերադառնալ անձնական նեղ աշխարհ։

Նրանց դիմացի սավանի հետևից լսվում էր լացող երեխայի ձայնը։ Ճամբարում, հիմնականում երեխաների օրն անցնում էր լաց լինելով։ Առաջացա՝ ռուսախոս արաբ տղամարդու փոքրիկ աղջնակը, նստած անկողնուն, միալար լաց էր լինում, իսկ մայրն, առանց շտապելու, ճաշ էր պատրաստում։ Նա, տեսնելով ինձ, տեղից վեր կացավ, մեղավոր ժպտաց,  ես նույնպես ժպտացի  և արդեն ծանոթ  երեխային, իսկ նա այդ պահին լացելու հետ ուշադիր ինձ էր նայում։ Կինն՝ անզոր, լուռ ուսերը վեր քաշեց, նայելով աղջնակին։

-          Օ՜, բարի երեկո,- անձրևից  թրջված, ներս մտնելով՝ համարյա բացականչեց ամուսինը,- երևի երեխայի լացի ձայնն է ձեզ բերել այստեղ։

-          Պարզվում է՝ դուք բավականին գեղեցիկ երեխաներ ունեք,- հիանալով մյուս երկու աղջիկներով ևս, նկատեցի ես։

-          Դրանից ի՞նչ, եթե առավոտից երեկո էս փոքրը լաց է լինում,- սրտնեղեց նա։

Մահճակալի վերևի հարկից մեզ էին նայում երկու մեծ ու ավելի գեղեցիկ դիմագծերով աղջիկները։ Ամուսինները, կարծես հիանալով իրենց ստեղծագործություններով, ժպտում էին՝ նայելով նրանց։

-          Նրանք գեղեցկուհիներ են, իսկ լացելը կանցնի, երբ մի քիչ մեծանա կամ, երբ այստեղից դուրս գաք։

-          Առաջացե՛ք, մի բաժակ սուրճ խմեք,- առաջարկեց ամուսինը։

-          Շնորհակալ եմ, մի ուրիշ անգամ,- նկատելով կնոջ զբաղված լինելը՝ ետ դարձա։ Նստեցի անկողնուն, փորձեցի պառկել, ինչը ճամբարաբնակի հիմնական զբաղմունքն էր համարվում։ Հանկարծ լսվեց Ալեքսանդրեի բարձր լացի ձայնը։

-          Ինչու՞ խելոք չես մնում,- ատամները սեղմած, ձայնը խեղդելով՝ գոռում էր Նաթոն, միաժամանակ իրար հետևից ապտակում որդու դեմքին՝ պառկած սավանապատ անկողնում։ Նա իհարկե ցավից աղիողորմ լաց էր լինում, իսկ մայրը, հագուրտ տալով նյարդերին, դադարեց հարվածելը և անմիջապես սկսեց անվերջ համբույրի տարափ տեղալ նրա ցավացող դեմքին, անգամ սկսեց կատակել։ Մոր «խաղին» փորձեց խառնվել նաև դուստրը՝ Դալին, բայց նա մորից ստացավ այն, ինչ քիչ առաջ լաց լինելով ստանում էր եղբայրը և խռոված բարձրացավ երկրորդ հարկ։ Մինչև լուսաբաց այլևս նրա ձայնը չլսվեց, նա մնաց նույն դիրքով պառկած, գուցե և քնած։