суббота, 17 декабря 2022 г.

 

                                                                 Փրկություն

- Վերջապե՜ս հատեցի՛նք անապատը, ահա՛, պառկիր այստեղ, իսկ ես ջուր կփնտրեմ քեզ համար։ Միայն թե մութ է, չգիտեմ էլ թե ո՞ր կողմ գնամ,- նա ձեռքով տրորեց աչքերը, փորձելով զանազանել տեղանքը և նորից նստեց եղբոր կողքը,- Քեզ այստեղ թողնել չեմ կարող,- նա գլուխն առավ ձեռքերի մեջ և մի պահ այդպես մնաց,- Կփորձեմ քեզ էլ հետս քարշ տալ, իսկ հիմա վեր կաց,- նա նստած տեղից, եղբորն ուղղեց և առավ մեջքին, ոտքի կանգնեց, ,միաժամանակ ոտքերով տնտղելով գետինը, քայլեց։ Նրա ոտքերը դողում էին եղբոր ծանրությունից, սակայն աշխատում էր տուրք չտալ սովին ու ծարավին։ 

Կեսգիշերին երևաց լիալուսինը, նա իր բեռով փլվփց գետին,- Իսկ դու ասում էիր լուսինը բարի չէ՛, ահա՛, նայի՛ր, նա լուսավորեց գիշերը, որպեսզի մենք կարողանանք կողմնորոշվել։

- Ջու՜ր․․․

- Դու խոսեցի՛ր իմ հարազատ, ահա՛, տե՛ս լուսինն է, նա մեզ սիրում է, դուրս է եկել որպեսզի մեր ճամփան լուսավորի։ Վե՛ր կաց քայլենք, գուցե ջուրը մոտերքու՞մ է։

- Ջու՜ր․․․

- Դու զառանցում ես, իսկ ես՝ հիմարս, քեզ ոչնչով օգնել չեմ կարողանում։ Միայն թե բռնվիր ինձանից, խնդրում եմ- նա նորից շալակն առավ եղբորը և սկսեց մի կերպ առաջ գնալ,- Մենք կգնանք լուսնի ուղղությամբ, նա իսկապես բարի է, մայրիկը չէր կարող  խաբել։

- Մայրի՜կ, ջու՜ր․․․

- Դիմացի՛ր, կարծես թե խշշոց եմ լսում, գուցե ջու՞ր է,- դեռ խոսքը չավարտած, նա եղբոր հետ թմփացին հոսող ջրի մեջ,- Ջու՜ր է, ահա իմ սիրելի, փոքրիկ Արսեն, ահա՛ խմի՛ր, որքա՜ն սիրտդ կուզի,- Արսենը սթափվելով ոտքի կանգնեց և մնաց կանգնած։ Նա իր շուրջն էր նայում, սակայն չէր փորձում խմել,- Ի՞նչ եղավ քեզ, խմի՛ր, ջուր է, Արսե՛ն, խնդրում եմ ուշքի արի,- այդ ասելով, նա ուժգին ապտակեց եղբորը։

- Որտե՞ղ ենք մենք,- ձեռքով ցավացած այտը շոյելով, հարցրեց Արսենը։

- Անհայտությունում, որտեղ իշխում է լիալուսինը և այս խշացող ջուրը։ Որքան էլ զարմանալի է՝ մեր կյանքը կախված է այս ջրից և աղոտ լույսից,- Ահա՛, խմի՛ր,- նա երկու ափով ջուրը մոտեցրեց եղբոր շուրթերին։ Արսենը հանգիստ մի քանի կում արեց և փլվեց ջրի մեջ․․․





четверг, 15 декабря 2022 г.

 

                                                           ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ

- Ինչու՞ ուժեղ չեմ, ինչպես դու։

- Դու նույնպես ուժեղ ես, պարզապես ես քո մեծ եղբայրն եմ։ Բանակը և պատերազմը ինձ կոփել է, իսկ դու դեռ դպրոց էիր գնում։ Դե վեր կաց շարունակենք ճամփան, մի քիչ է մնացել հատենք այս անապատը։

- Այդ ուրիշ գույնը դեռ շա՞տ է հեռու։

- Չեմ կարծում, եթե ուժ հավաքենք, մինչև երեկո տեղ կհասնենք։

- Այդքան երկա՞ր։

- Այնքան էլ երկար չէ, եթե հիշենք, թե որտեղի՞ց ենք եկել և ինչերի՞ միջով ենք անցել։

- Ինչերի՞, ամոթալի պարտության, իսկ ես մեծախոսում էի, թե պարտությունը իմը չէ, իսկ ո՞վ է սիրում պարտվել․․․Ծիծաղելի է չէ՞։

- Կարևոր չէ թե ի՞նչ ես սիրում։ Ծիծաղելի չէ, այլ տխուր, որ ամենուր մեզ հետևում է պարտության ուրվականը։

- Եթե այդ պարտությունը վերաբերվեր մեզ՝ երկուսիս, ապա ես ոչ մի վայրկյան չէի տխրի ու հուսահատվի, բայց այն կործանեց մեր տունն ու շատերին դարձրեց վտարանդի․․․և հիմա մենք տեղ չունենք գնալու, իսկ ես և դու ամենաքիչ մեղավորն ենք , ինչու՞ նրանց երեսից ամենաշատ տառապանքը մեզ բաժին հասավ։

- Եթե չես չափել քո տառապանքը այլոց տառապանքի հետ, ապա մի ասա թե բոլորից շատն ես տառապել։ Շնորհակալ եղիր, որ ողջ ես և քայլում ես ազատության մեջ, որը քեզ անսահմանություն է թվում, ի՞նչ անի էն մյուսը, որը մի բիռտ ուժի կողմից փակված է զնդանում կամ մեկ ուրիշի ձեռքերը ետև կապած տանում են գնդակահարելու։ Ավելի սարսափելի բաներ կարող եմ թվարկել, որոնց ականատեսն եմ եղել, բայց կարծում եմ այսքանն էլ բավական է, որպեսզի խելքի գաս ու գնհատես քո կյանքը։

- Այո, բայց ես, իմ ընկերները դեռ չէինք էլ հասցրել ապրել․․․

- Դա պատճառ է տխրելու, բայց ոչ հուսահատվելու և անդադար նվվալու։ Հասկացի՛ր, միայն քայլելը մեզ կփրկի այս անորոշ վիճակից։

- Ավելի լավ չէ՞ր դեպի լուսնի կողմը քայլելը։ Էս արևն էլ մի կողմից է ինձ տանջում իր այրող շողերով։

- Այո, անապատի արևը անողոք է։ Պետք է դիմանանք, մինչև հատենք դեղինը, իսկ լուսինը թաքնվել է, այն միայն արևից հետո է երևում։ Այնպես որ առա՛ջ։ Տեսնու՞մ ես այ էն կանաչին տվողը։

- Մշուշոտ է երևում, բայց տեսնես ի՞նչ է նշանակում այն։

- Հույս է՝ մեր հույսը առաջ գնալու, իսկ հիմա քայլենք։

- Օրը կիսվեց, իսկ կանաչը մի թիզ անգամ առաջ չեկավ։ Գուցե խաբուսիկ գու՞յն է, գուցե սովածությունից մեր աչքերի՞ն է երևում։

- Այսպես հաստատուն ու անդադա՞ր՝ չեմ կարծում։

- Արի մի քիչ դադար առնենք, միևնույն է, մենք այսօր էլ չենք հասնի այնտեղ։

- Ո՛չ, ո՛չ, պետք չէ ժամանակ կորցնել։ Այն մեր օգտին չի աշխատում։ ժամանակը սպառում է մեր ուժերը։

- ՄԻ կում ջուր․․․ Գոնե մի՜ կաթի՜լ։

- Դիմացի՛ր։ Ես քեզ տեղ կհասցնեմ։ Այստեղ այլևս չկան խորթուբորթեր, ավազը հարթ է, քայլելը այնքան դժվարին չէ, ինչպես առաջին օրերը։

- Այլևս չեմ կարող, թո՛ղ ինձ։

- Իսկ կասե՞ս, առանց քեզ ու՞ր կարող եմ գնալ։ Բարձրացի՛ր շալակս։ Արդեն մայրամուտ է։ Տե՛ս, հորիզոնը կարմրեց, իսկ կանաչը մի թիզ է մեզանից հեռու։

- Խաբկանք է։ Թիզը խաբկանք է։ Այն նոր գույնը մեզ տանում է դեպի մահ։

- Միևնույն է, քեզ չեմ թողնի, գոնե բռնվի՛ր ինձանից։ Այլևս չես խոսում։ Դիմացի՛ր, բան չմաց, հասնում ենք․․․




среда, 14 декабря 2022 г.

 

                                                            ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ


- Առայժմ կարող եմ քայլել, ինքս կհասնեմ այնտեղ։

- Դու ինձ հույս ներշնչեցիր։ Գուցե այդ նոր գույնը մեր նոր տու՞նը լինի և մենք կարողանանք վերագտնե՞լ մեզ։

- Կարծում ես հե՞շտ է կորցրածը նորով փոխարինելը, առավել ևս, եթե այն վերաբերվում է հայրենի տանը։

- Հիշու՞մ ես մայրիկը ինչ էր պատմում։

- Ի՞նչ։

- Ասում էր առաջներում մեր գյուղի մարդիկ լքում էին գյուղը և այլևս չէին վերադառնում։

- Բայց նրանք հեռանում էին կամավոր՝ շատերը պարզապես գյուղից քաղաք էին տեղափոխվում, իսկ մեր դեպքը այլ է՝ մեզ քշել են, բռնազավթելով մեր տները, սպանելով մեր հարազատներին։ 

- Դե շատերն էլ բռնում էին օտարության ճամփան և այլևս չէին վերադառնում։ Նրանք ամուսնանում էին օտար ազգի կանաց հետ, մոռանալով անգամ մայրենի լեզուն։

- Նման դեպքերը չի կարելի ընդհանրացնել։ Դրանք եզակիներ են։ Կան նաև մարդիկ, որոնց համար օտարությունը մահ է, անգամ պատիժ։

- Այո՛, կան նաև նման բացառություններ։

- Ես հենց այդ բացառությունն եմ և անպայման ուզում եմ տուն հասնել, թեկուզ համոզված եմ, հիմա մեր տանը նրանք են՝ մեզ երկրից քշողները։

- ԵՎ ինչի՞ վրա ես հույսդ դրել։ Մեր գյուղ մտնելը վայրկյաններ կտևի, նրանք կսպանեն մեզ։

- Մի՞թե մահից վատ չէ իմ այս վիճակը։

- Բայց այն ժամանակավոր է և հույսը դեպի լավը ստիպում է մեզ քայլել, իսկ վերադառնալով տուն, որին շատ կասկածում եմ, մեզ այլևս ոչ մի հույս չի մնա ողջ մնալու։

- Ես չեմ գնում այն կանգուն ավերակների մեջ ողջ մնալու։ Ի՞նչ արժե իմ խղճուկ գոյությունն այնտեղ։

- Կանգուն ավերակ՝ հետաքրքիր է, եթե կանգուն է ապա ավերակ բառի իմաստը ո՞րն է կամ ինչու՞ անպայման մեռնել, եթե կարելի է ապրել, ուժեղանալ և պայքարել ետ բերելու կորցրածը։

- Կանգուն ավերակ՝ նշանակում է գյուղը կա, բայց մենք չկանք, իսկ ապրելու և ուժեղանալու համար կամք է հարկավոր, որը ես չունեմ։

- Դու միայն դիմացի՛ր, ես կվարակեմ քեզ այդ կամքով։ Ետ նայիր՝ տե՛ս, լուսինը անհետացավ։

- Իսկ դու ասում էիր ցատկենք նրա վրա։ Հիմա մենք նույնպես պիտի անհետանայինք։

- Դու իսկապես մեծ երեխա ես։ Պարզապես ցերեկը արևի հերթն է՝ գիշերը լուսնի․․․

- Ուրեմն մենք պիտի երևայինք միայն գիշերո՞վ։

- Այնքան էլ այդպես չէ՝ նախ լուսնի վրա հայտնվելը այնքան էլ հեշտ էչ, իսկ երկրորդը՝ նա ևս մոլորակ է, ինչպես երկիր մոլորակը։ Լուսինը միշտ էլ կա, պարզապես ցերեկները մարդու աչքին տեսանելի չէ, իսկ վերջինը՝ այնտեղ հայտնվելու համար մեզ առնվազն միլիոններ են պետք, որի մասին իհարկե երազել անգամ չենք կարող։

- Իսկ ես չէի ուզենա հայտնվել այնտեղ, այն էլ միլիոնների հաշվին։ Ես տուն եմ ուզում, մայրիկին եմ ուզում, ուտել եմ ուզում, ջուր եմ ուզում․․․

- Իրականում, քո ուզածները նորմալ են, բայց մեր պայմաններում անհնար։ Փորձի՛ր մի փոքր էլ համբերել։

- Համբերե՞լ, ինչպե՞ս, ասա՛, երբ ծարավից թուլանում եմ, հասկացի՛ր, այլևս քայլել չեմ կարող։ Ես մնում եմ այստեղ, մենակ գա՛։

- Էլի գժվեցի՞ր, մենակ, առանց քեզ ու՞ր գնամ։ Դու կգնայի՞ր․․․

- Ոչ․․․

- Դե լավ, լաց մի լինիր։ Գիտեմ, դու բարի ես, փխրուն սիրտ ունես։ Խնդրում եմ, պարզապես մի քիչ էլ քայլիր։ Առաջվա պես հենվի՛ր ինձ և ես քեզ կտանեմ․․․








суббота, 10 декабря 2022 г.

                                                                    

                                                                            ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ


- Լուսինը մութ է, լուսինը անդուր է, նրա ժամանակ հաճախ մրսում եմ ու քնել եմ ուզում, ամեն անգամ երազելով լուսաբաց ու արևոտ օր․․․ Երբ ահա արև է, թեկուզ օրը սկսվել է և արևը շուտով օրը կես կդարձնի, նրանից ավելի եմ հոգնում ու թուլանում, կարծես նրա շողերը խժռում են իմ վերջին ուժերը, իսկ ասում են արևը կյանքի աղբյուրն է։

- Արևը չի խժռում քո ուժերը, այլ սովն ու հոգնությունը, ծարավն ու պարտության ծանրությունը։ Արևը իսկապես կյանք է։ Կարո՞ղ ես պատկերացնել մեր վիճակը, եթե մենք հայտնվեինք հյուսիսում, կամ Անտարկտիդայի սառույցներում։ Արդյո՞ք չէինք կարոտելու այս կենարար շողերին։

- Չեմ ուզում ոչինչ էլ պատկերացնել։ Այս ամբողջ ընթացքում ես մի բան հասկացա․․․

- Ի՞նչ․․․

- Որ մարդը ոչ ցրտին է դիմանում, ոչ էլ տաքին։ Ստացվում է մարդը բնության սխալն է և արատը, որքան էլ մարդը մարդուն կատարելություն համարի և պարգևներ շռայլի․․․

- Նայի՛ր այն կողմ, ինձ թվու՞մ է, թե իսկապես անապատի գույնը փոխվում է։

- Բաներ մի հնարիր, անապատը մի գույն ունի, այդ գույնը անպտուղ դեղինն է։

- Նկատի ունեի ավազի շարունակությունը, ա՛յ ա՛յն կողմը, կարծես կանաչին է տալիս
- Գոնե մոտի՞կ է քո երևակայության ցնորքը։

- Այնքան էլ չէ։

- Ես այլևս ուժ չունեմ հատելու այս անկենդան տարածությունը, ուզում եմ շուտ տուն հասնել, թեկուզ համոզված եմ, որ իմ տունն այլևս իմը չէ կամ գուցե արդեն գոյություն չունի․․․

- Եթե ուզում ես տուն հասնել, ուրեմն պետք է ուժերդ հավաքես և քայլես․․․

- Անկեղծ ասած, ուժ չունեմ։

- Դու պարզապես հենվիր ինձ, քեզ կտանեմ մինչև նոր գույնը, իսկ այնտեղ գուցե մեզ լավ անկնկա՞լ է սպասվում։

- Եվ այդ անկնկալը ժանիքները սրած վայրի գազանները կլինեն։

- Դու էլ հո չասացիր․․․պարզապես գուցե այնտեղ ջուր գտնենք։ Հույս ունեմ, այն այնքան էլ հեռու չէ;;;

- Սարերն էլ են նայող աչքին մոտիկ թվում, իրականում կիլոմետրեր պետք է հատել։ Հիշու՞մ ես, մեր գյուղի դիմացի սարն այնքան մոտիկ էր, թվում էր եթե ձեռքդ մեկնես, կարող ես շոշոափել նրա գագաթը, իսկ իրականում մի ամբողջ օր էր հարկավոր այնտեղ հասնելու համար։

- Եթե այդքան լավ ես հիշում մեր հանդերն ու չոլերը, ուրեմն կարող ես հատել այս մի կտոր անապատը։ Միայն թե խնդրում եմ կեր այս կերը, որպեսզի ուժ հավաքես։

- Չեմ կարող այն կուլ տալ, այն իմ ուժերից վեր է։

- Փորձի՛ր․․․

- Տու՛ր։

- Դու դժկամությամբ վերցրեցիր, գոնե նույն կերպ էլ կուլ տուր, ինչպես հաբը։ Կարծես թե ստացվեց, փորձի՛ր հաջորդը։

- Սիրտս խառնեց, այլևս չեմ կարող։

- Դե լավ, արի քայլենք, գուցե ճամփին ջրի՞ հանդիպենք։

- Կարծում ես անապատի նոր գույնը նոր հնարավորություննե՞ր կտա մեզ։

- Համոզված եմ, իսկ հիմա հենվի՛ր ինձ։




четверг, 8 декабря 2022 г.

                                                                                


                                                                                 ՄԵՆՔ (շարունակությունը)

- Այո՛, սերը նեղ սրտում չի կարող տեղ գտնել և ակամա թե կամա դուրս է թռչում ու սավառնում է անտեր մինչև նորից հանդիպում է բռունցքված ատելությանը և մեկ հարվածով նորից պարտվում։

- Չեմ ուզում խոսել ցնորվածի պես, այն վերացական է և մեր վիճակում հազիվ թե այդ սերը կարողանա փրկել մեզ։

- Տե՛ս, լուսինը մոտենում է մեզ։

- Մատով ցույց մի տուր նա կեղանա։

- Չի նեղանա,մայրիկն ասում էր նա բարի է։ Տեսնես լուսնի վրա մարդիկ ապրու՞մ են։

- Ո՛չ, այնտեղ ջուր և ուտելիք չկա։

- Ուրեմն պետք չէ այնտեղ գնալ, նա մեզ կոչնչացնի իր աղքատությամբ։ Ավելի լավ է արի վերադառնանք մեր ավիրված երկիրը։ Գիտե՞ս, հիմա այնտեղ թշնամին մենակ է մնացել, խռովել ու հեռացել է, արի ետ գնանք։ լուսինը միայն հեքիաթներում է բարի, իսկ իրականում դեղին է, ինչպես այս անապատը։

- Կարծում ես կարո՞ղ ենք ետդարձի ճամփան գտնել։

- Փորձենք։

- Մի անգամ փորձեցինք և ու՞ր հայտնվեցինք։

- Իմ միտքը տխուր է, անվերջ խռովածի պես եմ մտածում։

- Մի հուսահատվիր։ Գուցե վերադարձի ճամփան գտնենք, բայց այն անիմաստ է։

- Ինչու՞ ես այդպես կարծում։

- Ես ոչինչ չեմ կարծում։ Դա պարզ օրինակ է, երբ մարդը հեռանում է իր բնօրրանից և նորից քաղցր հուշերով վերադառնում, թեկուզ խաղաղ ժամանակներում, նա տեսնում է այնտեղ ամեն ինչ փոխված՝ մարդկանց դեմքերը, բակերում խաղացող անծանոթ երեխաները,  վերափոխված փողոցներն ու տները․․․և վերադարձողի առաջին զգացածը լինում է ափսոսանքը։ Նա ուզում է փախչել ու անհետանալ այդ վանող նորից, սակայն այնտեղ մշտապես ապրողի համար ոչինչ էլ չի փոխվում մինչև խորը ծերություն։

- Դու խոսում ես ուշ վերադարձողի մասին, երբ տարիները իրենց հետ տարած են լինում այդ օտարականի ծնողներին, իսկ երբեմնի հարազատ տանը նա տեսնում է հարազատին արդեն ծերացած և անծանոթ երեխաների․․․

- Այո՛, հաճախ ուշացած վերադարձը դեպի հարազատ օրրան նպաստում է նրա երազանքների և սպասումների ոչնչացմանը։

- Բայց մենք չենք գաղթել, մենք փախել ենք մեր երկիր ներխուժած թշնամուց, որի համար շատ եմ ափսոսում։

- Ինչու՞ ես այդպես խոսում՝ դու առնվազն ողջ ես մնացել։

- Կատակու՞մ ես։ Չե՞ս տեսնում, որ այս անվերջանալի անապատում մենք դատապարտված ենք ոչնչացման։ Ուշացած ափսոսանքով ես կգերադասեի մնալ հայրենի եզերքում։ Գոնե այդպես մեր վախճանը պատվավոր կլիներ։

- Եթե այնտեղ բույն է դրել թշնամին, բոլորը մեզ պես կամ փախել են կամ սպանվել, ապա ո՞վ պետք է գնհատեր քո պատվավոր վախճանը՝ թշնամի՞ն․․․

- Գիտե՞ս, ուշացած ափսոսանքը ավելի ծանր է, քան մեր ներկա վիճակը։ Եթե պարզապես քայլենք, գուցե մեր անմիտ քայլին միանա ճակատագիրը և մեզ համար մի ելք գտնի։

- Այո, ասում են, երբ մարդը թուլանում է, արթնանում է ճակատագիրը։

- Ոչ միայն մարդը, այլ ազգերը, ինչպես պատահեց մեզ հետ։

- Եվ մեր դեպքում ճակատագրի արթնացումը միակ ելքն է։

- Տե՛ս, կարծես թե լուսինը կպել է մեր մոլորակին, արի ցատկենք նրա վրա։

- Չեմ ուզում, նա մեզ կտանի ու կկորցնի։ Դու նրա տեսքին նայիր, կարծես մոտենում է, որպեսզի մեզ խժռի։

- Այդ դեպքում արի ետ դառնանք, անապատն էլ պակաս խժռողը չէ։

- Արի՛։


среда, 7 декабря 2022 г.

 

     Հենց այնպես չեմ բացակայում, ես մաքառում եմ իմ մտքերի հետ ու առերեսվում եմ անիրավության հետ։ Ինձ համար գիշերը մղձավանջ է, ցերեկն էլ անմիտ մի ամպոտ երեկո, որ թվում է թե ուր որ է պիտի մթնի․․․

Ինչու՞ է այսպես, ինչու՞․․․ Իմ բաժին աշխա՞րհն է ուրիշ, թե ես․․․

Մարդուն խանգարում է մարդը՝ հնարավորություն ունեցողը անզորին,  սակայն ասում են այս աշխարհում անհնարին ոչինչ չկա։ Չկա, երբ վերաբերվում է փողին, բայց շատ բաներ կան, որոնք անհնար են, անգամ, եթե աշխարհի ողջ փողերը վճարվի և դա պարզունակ արդարությունն է, որը գոյություն չունի՝  կյանքն է, երբ զինվոր է և այն նրան չի պատկանում՝ առողջությունն է, երբ այն խլում են մութ ներքնահարկերում կամ խոշտանգելիս՝ ազատությունն է, երբ ստրուկի կարգավիճակը արդեն արյան մեջ է, հոգու ցոփությունն է, երբ հնարավորությունը մսխվում է անմիտ ճոխություններով․․․

                                                            *** 

Երբ մարդը թքած ունի իր կյանքի վրա, նրան պատած գիշերն այլևս ցերեկ չի դառնա, իսկ երբ այն վերաբերվում է մի ողջ աղգի՝ գիշերը պատվում է խավարի հաստ քողով, որից այն կողմ ոչինչն է, ոչինչն է դարան մտած․․․


                                                                             


                                                                  ՄԵՆՔ


Միտքը չի մեռնում, այն վեր է ածվում զգացմունքի և քարշ է տալիս յուրաքանչյուրին իր հետևից։ հետևելով զգացմունքին, որին այնքան դժվար է գնհատել, իրականում մեռցնում է ներկան,քանի որ զգացածը ակամա միտքը կապում է կամ անցյալի կամ ապագայի հետ, համարյա մշտապես խլելով կամ շրջանցելով ներկան, որը ընթացքի մեջ է՝ այն կատարվող կյանքն է, որի վրա հիմնվում է անցյալը, իսկ անցյալը դառնում է անգո, ապագան էլ ո՞վ գիտե, գուցե մնա անիրականանալի ցանկությունների շղթայում։

Սա գեղարվեստական գործ չէ, այլ ապրած ու չապրած կյանքի սկիզբը, ընթացքը և երազած ապագան․․․

                                                          ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ

- Այժմ, երբ մենք հասել ենք մոլորակի պռկին, հնարավո՞ր է նրա վրայից սայթակել ու գլորվել դեպի անհայտություն, որտես չկան երկրներ և չկան ուժեղ և թույլեր․․․

-Հավատս չի գալիս, որ մենք հասել ենք մոլորակի պռկին, բայց հասել ենք։

- Արի մի քիչ նստենք, ես հոգնել եմ անվերջ քայլելուց։

- Նստելու ժամանակը չէ, պետք է շարունակել քայլել։

- Բայց մոլորակը վերջացավ, տե՛ս, մենք մտանք անսահմանության մեջ։

- Մեր գտած անսահմանությունը ևս մոլորակն է, պարզապես այն դեղին գույն ունի։

- Ի՞նչ ես տեսնում այ այնտեղ։

- Կլոր գունդ։

- Լուսինն է։ Հիշու՞մ ես, մեր տնից երևում էր։

- Երազի պես եմ հիշում։ Օրեցօր հոգնածությունը լափում է իմ տաքուկ հիշողությունները։ Միայն հիշում եմ մայրիկին ու նրա պատրաստած համով ուտելիքները։

- Երևի շատ սոված ես, այլապես ուրիշ հիշողությունը կսղոցեր քո ուղեղը։

- Այո՛, ուտել եմ ուզում, բայց մեր ուտելիքից սիրտս խառնում է, այն կուլ տալ չեմ կարող։

- Արի քայլենք դեպի լուսինը, հիշու՞մ ես, երբ մայրիկը երեկոներին հեքիաթ էր պատմում, նրա հեքիաթներում լուսինը միշտ բարի էր։

- Այո, բայց միայն հեքիաթներում, ոչ իրականում։

- Դու հուսահատվում ես․․․

- Ո՛չ, ես տխրում եմ, իսկ լուսինը հեռանում է մեզանից։

- Կարո՞ղ ես երգել։

- Ինչի՞ մասին։

- Սիրո։

- Ո՛չ, այդ սերը չփրկեց նրանց, չեմ ուզում երգել դավաճանի մասին։

- Սերը մեղք չունի, մարդու սիրտը տեղ չտվեց նրան, նա էլ խռովեց ու մնաց փողոցում, իսկ թափառող առհավիրքը նրան սրբեց ու տարավ։

- Ես այդպես մտածել չեմ կարողանում, ես միայն տառապել գիտեմ և հիշել, իսկ այդ երկուսը վշտացնում են ինձ։ Ուզում եմ լաց լինել, բայց ծարավից արտասունքս էլ է չորացել։

- Վշտանալ պետք չէ։ Ես և դու այլևս ոչինչ չունենք բացի մեր կյանքից։ Երգիր խնդրում եմ առաջվա պես քո զիլ ու գեղեցիկ ձայնով, այն մայրիկին շատ էր դուր գալիս։

- Չե՛մ կարող, ես ուտել եմ ուզում ու ջուր․․․

- Ահա՛, վերցրու սա կեր։

- Չեմ ուզում, ես ախորժակ չունեմ այդ աղբի համար։

- Բայց մեր ունեցածը սա է, այն ժամանակակից կեր է։

- Ատում եմ ինձ բաժին հասած ժամանակն էլ, կերն էլ, ատում եմ իմ ժամանակի ամեն ինչը։

- Տեսնու՞մ ես, քո սիրտը սեր չունի, սերը խռովել է քեզանից։

- Ի՞նչ է սերը՝ անզոր սերը, երբ ամենուր հաղթում է ատելությունն ու ուժը՝ բիռտ ու սպանող, ավիրող ուժը։ Իմ ժամանակի սերը թուլամորթ է ու անպաշտպան․․․


                               շարունակելի


пятница, 15 июля 2022 г.

  Հասարակ մարդու աչքերով․․․ 

ՈՒրախություն, սեր, ազատություն, երջանկություն, ծիծաղ՝ ահա թե ինչ է կյանքը, իսկ ո՞վ է հնարել պատերազմը լացի, ողբերգության, տխրության տեսքով․․․

Պատերազմը ինքնուրույն չի գալիս, նրան բերում են դավի մութ ճամփով և նա լիիրավ  գալիս է փոխելու մարդկային ճակատագրերը, կյանքի ընթացքը։ Պատերազմը գալիս է ձոնելու նոր երգեր, ծնելու նոր հերոսներ։ Պատերազմը գալիս է օրինականացնելու ոճիրը, սպանելը և մահը դառնում է քայլող ուրվական։ Նա ժամանակի տերն ու տիրականը դարձած անցնում է դռնեդուռ՝ սովի, ցրտի, մթի, կարիքի, հիվանդության տեսքով։ Պատերազմի ցնցոտին ծանր է կրելը, երբ մինչ այդ էլ մի կերպ է գոյատևում մարդը։ Այն գալիս է նոր սահմաններ սահմանելու և նոր խնդիրներ դնելու մարդու առջև, իսկ մարդը ի՞նչ․․․Առաջին քայլը անում է շուրջը նայելով, մի քիչ մոլոր, մի քիչ ափսոսանքով և վշտաբեկ անցնում իր ցնորքների ավերված քաղաքներով ու մտորում․«Բնության օրենք է՝ ավիրել ու նորից կառուցելու»։

Պատերազմը այլ ընտրանք չի թողնում, բացի ողջ մնալու արվեստին տիրապետելուց։ Այն տարբեր է լինում՝ ներքնահարկում, երբ ռումբ է պայթում, մութ ու անտեսանելի անկյունում, երբ թշնամին դարան է մտնում․․․հացի համար ծեծկռտուք, երբ տնտեսությունն է արկերի բաժին դառնում։

Պատերազմները բերում են արկածախնդիրները, երբ խնդրի մեջ խնդիր են որոնում ու գտնում են սեփական անձը դեպի փառք տանող հնարավոր ուղղին։  

Հիմնականում, «տեր փնտրող ազատությունն» է մարդուն ակամա վերադարձնում իր բնազդին՝ վայրի բնազդին՝ ավիրել տիրելու համար։

Մշտապես տեր զգալու համար, շուտով պատերազմները անզոր կլինեն և այդ անհատները հնար կգտնեն երկրագնդի ձևը փոխելու քառակուսու՝ հույսով թե չորս անկյունը մշտապես է ու ավելի հուսալի․․․Նրանց ցանկությունը մեկն է՝ աշխարհում հետք թողնել․․․և յուրաքանչյուրը փորձում է այն ընթացքի ժամանակ փոխել և փոխելու ընթացքում խողովակաշար հարմարացնել, երջանկությունը իր անկյունը տանելու․․․

Մարդը գերաճ է տվել և դրանում փոխվում է պայքարի ձևը, այն ընթանում է հանրային քաղաքական խաղերով, որին այլևս չի հետևում ծեծն ու ջարդը, այլ փաղաքշանքը նոր գաղափար վերարտադրողի ձևով․․․

Յուրաքանչյուր նոր կառավարման առաջին փուլը սկսվում է կիսաքանդ կամ համարյա հնացած գաղափարով և եկողը փայլում է ընդամենը հույսով, թե կարողանալու է անցյալը թաղել իր բերած անկրկնելի նորի մեջ․․․

Հասարակությունը, բացի ներսից վերարտադրվու արվեստից, նաև բնության կողմից է փոփոխության ենթարկվում՝ սերունդների փուլավորմամբ։

Նորը չի հանդուրժում հնին, իսկ հինը չի ուզում զիջել նորին և այսպես սկսվում է՝ ավելի շուտ շարունակվում է հերթական պայքարը երկու իշխող ցանկացողների միջև․․․

Պատերազմը ևս պայքարելու ձև է՝ արյունոտ և ամենաթող․․․ Այնտեղ սպանելու ցանկացած ձև արդարացվում է անգամ բարոյական ու մարդասեր անհատի, երկրի, կուսակցության, կառավարության կողմից, իսկ հզորները միայն ծափահարում են, որոհետև նրանց շուկան ընդլայնվում է և սպանելու զենքը դառնում է ցպահանջ։

Խաղաղության ժամանակ, մշտապես հպարտ Հումանիտարիան պատերազմին մղվում է ետին պլան՝ խեղճանում ու ողորմելի տեսք է ընդունում։ Նրա դերը կայանում է անորոշ ու միայն վտարանդի բազմությանը մոլորեցնելու մինչև թունելի վերջում երևացող լույսի խաբկանքը․․․



 




понедельник, 28 февраля 2022 г.

                                          

                           ՄՈԼՈՐՎԱԾ ՀՈԳԻՆԵՐԻ ԱՇԽԱՐՀՈՒՄ

Տխրությունն է մարդու հոգին ավելի մաշեցնո՞ղ թե անցյալի հիշողությունը։ Շոպենի երաժշտությունը ունակ է քրքրելու մարդու հոգին և այնտեղից դուրս բերելու ողջ անցյալի ելևեջները և այդ ամենից կերտելու իրական պատմություն։

Հոգին ունակ է խռովելու ժամանակից և պտտվելու անցյալի շուրջը, որքան էլ այդ երևույթից մարդու սիրտը նվաղի։ Մարդը կարող է միտքը ներբեռնել անկատար ու տխուր, սակայն կարոտյալ անցյալով։ Չէ՞որ, այնտեղ, այն հեռավոր անցյալում նա առնվազն երիտասարդ էր ու խանդավառ, իսկ արևը իր ջերմությամբ ավելի մոտիկ էր թվում աշխարհին, քան տարիներ հետո։

Մանկությունը մարդու ամենաքաղցր բարեկամն է՝ առավել ևս, եթե այն անցյալ է, իսկ երկինքը, որքան էլ պատված լինի սև ամպերով՝ այն միայն անձրևաբեր է՝ առանց վտանգավոր որոտի ու կայծակի։

Երաժշտությունը կարող է փոխել մարդու հոգեվիճակը՝ այն կամ հուսահատեցնում է, եթե մելամաղձոտ է կամ ոգևորում ու առաջ է հրում դեպի անհասանելի թվացող բարձունքներ, եթե այն կյանքով լի է։ Բարձունքները տարբեր են լինում՝ լինում է ժայռի պռկի բարձունք, որը հոգեհարազատ է արկածախնդիրներին․․․

  Արևավառ աշխարհը կարող է երես թեքել մարդուց, եթե նա հոռետես է։։ Մշտապես մենակությունը նրան սովորեցնում է հաշվել անցորդներին, սլացող մեքենաներին, պատահական շենքի քարերը, լուսամուտները, աստիճանները, թռչող ինքնաթիռերը, ամպի ծվենները՝ այս ամենով հանդերձ մարդը կարող է վախենալ հաշվել աստղերը, եթե սնոտիապաշտ է, իսկ գուցե պարզապես ի վիճակի չէ՞։ Չէ՞որ նրանք ցիր են եկած երկնքով մեկ՝ հա փախչում են ու նորից հայտնվում, կարծես իրենց խաղով փորձում են նրա մեջ արդնացնել հավատը․․․

Տարիները կարոտ են ծնում և այն միանալով խուճուճ ճամփաներին, մարդու հոգին խճճում են ժամանակի ստեղծած լաբիրինթոսում։ Կյանքը կազմված է որոնումներից՝ մեկ գոյության կռիվ, մեկ կարոտ, մեկ երեևույթից նրբացած ու մաշված հոգին փրկելու կռիվ։ Ցանկացած երեկ անցյալ է դառնում և այն այլևս կմնա անցյալ․․․Սակայն մարդը երբեք չի փորձում այդ փախչող երեկը իմաստավորել և ձգտել դեպի լույսը․․․


  

суббота, 26 февраля 2022 г.

                                                                       ՆԱ

 Երեք անգամ պատվաստվելուց հետո, նա դարձել էր կասկածամիտ՝ միտքը դատարկ էր, հայցքը ցիր։ Նա իրեն զգում էր ապակե վանդակի մեջ, կարծես անտես մի ուժ նրա միտքը շղթայել էր։

Մտածում էր ու միշտ կասկածամտորեն պատասխան փնտրում ամենուր և ամենքի մեջ, իսկ անցորդները լուռ էին ու անտարբեր։ Նա սկսում էր խորհել նաև այդ լռող մարդկանց մասին․ «Գուցե նրանց, բոլորի ուղեղն էլ է՞ կախել, ինչպես ասենք համակարգիչի մոտ է պատահում»։Այդ մտքի վրա տեղից վեր էր թռչում և վազում անտառ, սկսում քայլել ու քայլել։ Հանկարծակի ծմակից հայտնվող եղնիկը նրան ստիպում էր մի պահ քարանալ տեղում, սպասել, մինչև կենդանին անհետանում էր մոտակա թավուտում։ Նա այդ կարճ ակնթարթում հասցնում էր հինալ բնության այդ կատարելությամբ, միաժամանակ նախանձել, որ կենդանին իր փախուստով զերծ է մնում մարդու ստեղծածից․․․ 

Նորից տրվում էր սեփական մտքերին և նորից մնում նույն հարցին․«Ինչու՞ ամեն ինչ այսպես փոխվեց»։ Նա տխրում էր ամբողջ հոգով և հանկարծ մոտակա թավուտից վեր էր թռչում միայնակ մի կարապ, բարձր կռինչով։ Նա նորից միտքը տուրք տված հիացմունքին մնում էր թռչունի հետևից նայելով․« Նա ևս մենակ է», բայց անսպասելի նրան էր միանում մի ուրիշ կարապ․« Լավ է, նա մենակ չէ, մենակը տխուր երևույթ է, որքան էլ կողքից ասեն թե ամուսնացած ես։ Ամուսնացած մարդու մենությունն ավելի տխուր է»։ Նա նորից տուրք տված հարազատ դարձած մտքերին քայլում էր սարն ի վեր, որտես դեռ երեկ կանաչ դրախտ էր, իակ հիմա նրա առջև նորից բացվեց կոճղերի շարքը․« Էս անտառն ինչու՞ չորացավ»․ հանկարծ դարսված ճյուղերի հետևից դուրս էր փաղչում եղնիկը և սլանում անորոշ ուղղությամբ։ Նա երկա՜ր մնում էր նրա հետևից նայելով․ «Անտառը չորացավ, անտուն թողեց խեղճ կենդանիներին»։

Բարձունքը, որտեղ նա հասավ՝ քամոտ էր, իսկ անտեսանելի կաթիլները շարունակում էին թրջել նրա դեմքը։ Սովորության համաձայն նա երկար նայում էր երկնքին, կարծես փնտրելով կաթիլաբեր ամպերին։ Երկինքը սպիտակ էր և նրան թվում էր թե այն արտասվում է չորացող, կոճղերի վերածվող մայր բնության համար։

Օրը մոտենում էր ավարտին։ Շուտով հորիզոնը աչքերը կիսախուփ արեց։ Հեռվից լույսեր երևացին՝ լեհերն էին։ Ընկած ծառերը բարձել, տանում էին իրենց երկիր։ Նա երկա՜ր նայում էր հեռացող մեքենայի հետևից, կարծես հայացքով հրաժեշտ տալիս մայր անտառի զավակներին։ 

Սկսեց դանդաղ քայլել, սակայն տուն գնալ չէր շտապում։ Նրա համար այնտեղ ամեն ինչ օտար էր՝ երգը, լեզուն, ուտելիքը, իրերը, անգամ տան ջերմությունը։ Մնաց դրսում այնքան, մինչև օրը մթնեց։ Երբ բակ մտավ, սառած ու թրջված գլուխը թափահարեց, կարծես ցանկանալով թարմացնել ուղեղը, սակայն ոչինչ չստացվեց։ Նորից հիշեց երեք պատվաստումը․« Գլուխս այլևս առաջվանը չէ»․ Նման մտքերով նա մտավ տուն, լուռ անցավ իր սենյակը, որտեղ նրան սպասում էին լուսամուտն ու համակարգիչը՝ աշխարհին կապող երկու բան․․․  

пятница, 21 января 2022 г.

                                           

                    ԿԱԽԱՐԴԱԿԱՆ ՓԱՅՏԻԿԻ ՈՐՈՆՈՒՄՆԵՐԸ


Մեր երկիրը հին է ծովերի ու հավերժական լեռների պես, սակայն նրա գոյությունը նման է ժայթքող ու հանգող հրաբխի՝ մեկ ասպատակել են օտարները, մեկ բնական աղետները, սակայն դառն ու անմոռանալի է եղել ներսինների ասպատակումը։ 

Օտարը այնքան շատ չի դրդել մեզ լքելու մեր հայրենիքը, որքան տեղացի վաշխառուն։ 

Ապրեցինք յոթանասուն երկու միապաղաղ տարիներ, որում մեր սահմանը ամրագրված էր օրենքով, իսկ մենք՝ հայերս իրավահավասար էինք շատ ժողովուրդների հետ։

Ժողովուրդը մոռացել էր արտագաղթն ու արտագնա աշխատանքը, բացառությամբ արարատյան դաշտի բնակիչների։ Եվ խաղաղված ու հանգիստ առած ժողովրդի հիմնական հոգսը խաղաղ աշխատանքն էր՝ դաշտավարություն, անասնապահություն։ Ի՞նչ խոսք՝ զարգանում էր գյուղատնտեսությունը, իսկ հայ շինականը և ընդհանրապես ազգի զարգացմանը համընթաց նաև բազմանում էր։ Շուտով մայրաքաղաք Երևանը ունեցավ մեկ միլիոն բնակչություն՝ դա երազանք էր և կատարված երազ մեր անցյալ նախնիների շատերի համար։ Կարծես մետրոպոլիտենը կառուցվեց, որպես բնակչության աճի խորհրդանիշ․․․

Ուսումնական հաստատությունները եռռում էին ուսանողների բազմությամբ։ Այդ սերունդը երջանիկ էր, անգամ եթե ամբողջ տարին կրում էր նույն տաբատն ու նույն կոշիկները։

Անցան տարիներ և անցնող տարիների հետ այդ երջանիկ տարիները համարվեց, որպես լճացման տարիներ։ Հայն առաջինը ձեռքն առավ քլունգն ու բահը քանդելու, ավիրելու իր յոթանասուներկուամյա քրտինքը։ Եվ ստացվեց, քանզի խարխլված էր Խորհրդային Միության հիմքը և այդ հիմքով կարծես խարխլվեց ողջ աշխարհի հիմքը։ Շատ ազգեր ի զեն կոչեցին՝ ետ բերելու կորցրած տարածքները։ Նման մտածողների շարքերում էր նաև հայ ազգը։ Սակայն, ինչպես ցեղասպանության ժամանակ հույնը և հրեան նորից խոհեմ գտնվեցին, նույնկերպ վարվեցին երկրորդ փուլում և որքան էլ թանկ լիներ նրանց համար թուրքին տանուլ տված տարածքները, այդուհանդերձ նրանք զերծ մնացին կոտորածից, որքան էլ ավելի մարտունակ ու պատրաստի բանակ ունենային։

Դե մերն ուրիշ է՝ մեր սիրտը արկածների կարոտ էր։ Գտածի մեջ նորից որոնում ու որոնում էինք, տուրք տալով ու հերոսացնելով արկածախնդիր անկախականներին, ինչպես նաև դաշնակներին։

Հայ ազգը չմտածեց ու հեռուն չնայեց, չանհանգստացավ վաղվա սերնդի ապագայի համար՝ նա տրվել էր իր ցնորքներին և տնտեսությունը քանդող նույն բահն ու քլունգն առած ելավ մարտի, իսկ թիկունքից, տաքուկ անկյունում շնթռած նրան «դուխ» էր տալիս ղարաբաղյան կլանի հհշ մասնաճյուղը։ 

Բաց աչքերով կույրեր էինք, մեզ հերոսացնում ու առած կոտոշներին նետում էին անդունդը, իսկ մենք հիմարավարի քրքջում ու հաջորդ  անմիտ քայլն էինք անում։ Քայլեցինք անդունդների ու ականների վրայով, մինչև վերացրեցինք վերջին ազգային սերուցքը։ Մերկ ձեռքերով մնացինք դեմ դիմաց ներսի ՝ մեր իսկ ձեռքերով սնած ու աճեցրած ախոյանին․․․(շարունակելի)

                           

среда, 19 января 2022 г.

              

                   ՊԱՏՄԱԿԱՆ ԵՐԿՐԻՑ ՄԻԱՅՆ ԱՆՈՒՆՆ ԷՐ ՄՆԱՑԵԼ


Մեր ինքնաթիռը հիմնականում անցնում էր Ավստրիայի, Թուրքիայի, Հունաստանի և Իսրայելի քաղաքների վրայով։ Գիշեր էր։ Լուսինն իջել, կպել էր գետնին։ Վերևից երևացող գիշերային քաղաքները նման էին փշրված, փայլող ապակու ջարդենի՝ անկանոն և կույտ, կույտ։ Հետզհետե լուսինը ավելի կարմրեց, կարծես խռովելով, որ անկատար մարդը իր հնարած աղմկալից տեխնիկայով խանգարում է նրա գիշերային անդորրը, իջավ ու մնաց գետնին կպած մի գիծ․․․

Ֆրանկֆուրտից Կահիրե թռիչքը տևեց չորս ժամ։ Քանի որ գիշերային ժամ էր, բացի էլեկտրական փայլից ոչինչ զանազանել հնարավոր չէր, միայն տեղ, տեղ լսելի էր մուսուլմանների երգեցիկ՝ բարձր ու արձագանքող աղոթքը։ 

Չգնացի հանգստանալու ոչ Շարմ Էլ շեյխում, ոչ էր Հորկադայում, այլ մնացի Եգիպտոսի սրտում, ուր իսկական տեղացու նիստ ու կացն է՝ սովորույթներն իրենց առավելություններով և թերություններով։

Լույսը բաղվել էր, երբ հասանք Թանթա՝ տասը միլիոնանոց քաղաքը։ Չնայած ջերմաչափը ցույց էր տալիս մինչը քսան, բայց ցուրտը սողոսկում էր իմ ոսկորները։ Լուսաբացը մշուշապատ էր։ Ինձ թվաց, իսկապես առավոտյան մշուշն է, բայց հետո պարզվեց, այն ծխի և փոշու խարնուրդն է, որը մշտապես արտադրվում է մեքենաների շատության և անորակության պատճառով, որին իհարկե նպաստում է նաև Սահարայի դեղին ավազը։

Բնակարանը, որտեղ կանգ առանք, գտնվում էր եգիպտացիների եկեղեցու դիմաց։ Բակում՝ զենքը ձեռքին մշտապես հսկում էին երեքից չորս սևազգեստ ոստիկաններ՝ ավելնորդ չեմ համարի, եթե նշեմ՝ նրանք բավականին ալարկոտ էին ու մշտապես նստած։ Այս երևույթը խորթ էր ինձ համար, երբ եգիպտացին իր երկրում իր Աստծո տաճարը ստիպված է պաշտպանել ծայրահեղականներից զենքով։

Ակնհայտ էր։ Արաբական շունչն ու ոգին ամենուր էր՝ լեզուն, երգը, խոհանոցը, սիրով ըմբոշխնում էր եգիպտացին, իսկ իսլամը շատ եգիպտացիների կրոնն էր։ Հազար վեց հարյուր տարվա արաբների լծից Եգիպտական այն փառահեղ մշակույթից ու տիրությունից միայն անունն էր մնացել։   

воскресенье, 2 января 2022 г.

       

                                                    ՆՈՐԻ ՍԿԻԶԲԸ


Երբ տուփի ջուրը հողը խմեց, սևացած ճյուղը սկսեց կանաչել։ Այն ամբողջովին կանաչելուց հետո, անսպասելի շողացող տուփը Վագի ձեռքից պոկվեց, վեր սլացավ, սկսեց պտտվել կրակ ժայթքող լեռան գագթի շուրջը։ Իրենց կամքին հակառակ սկսեցին շարքով դեպի լեռը շարժվել մողեսները, այնուհետև շարքը շարունակեցին ագռավները և անգամ գետնի վրա խանձված փետուրներով սողացողները։ Նրանք հասնելով գագաթին շրջան կազմած պտտվում էին կրակի շուրջը՝ պտտվելու ընթացքում վեր էին ածվում սև ցեխի, թափվում կրակ թքող գագաթի մեջ, շարքը շարունակեցին լեռնային թերակղզու մայրաքաղաքից դեպի գագաթը եկող նախարարների աղմկոտ շարք, այնուհետև երևացին չղջիկ-թիկնապահները, օդում վերածվելով սովորական չղջիկների։ Սև շարանին նույնպես կամքին հակառակ հետևեց Վանդև-Կուբիկը։ Նա հոլի պես պտտվելով, դարձավ սև քառակուսի, բղավելով սլացավ վեր․

- Ո՜չ․․․,- սկսեց պտտվել գագաթի շուրջը, իսկ Լիվանը համարյա հասել էր տղային, երբ ակամա պոկվեց գետնից և  վեև սլացավ։ Նա վախից թափահարելով ձեռքերն ու ոտքերը անդադար հռետորային ձայնով բղավում էր՝ կրկնելով նույն միտքը․

- Ո՜չ, մե՛նք ուժե՛ղ ենք, միևնույն է հաղթանակը մե՛րն է,- ձայնը գլուխը գցած, նա հասավ պտտվող սև քառակուսուն, որը ուժով դիպավ նրան և Լիվանը տարալուծվեց կուբիկի մեջ, վերածվելով առաջվա մի աչքանի պատկերով կուբիկ-խաղալիքին, այնուհետև ցած ընկավ, գլորվելով Վագի ոտքերի առջև, իսկ Վագը վիրավոր պառկած էր շիվի մոտ, երբ կուբիկը դիպավ նրա ոտքերին, նա աչքերը բացեց, տեսնելով իր խաղալիքը՝ վախեցած ու կուչ եկած մի կերպ ոտքի ելավ, ոտքով հարվածեց կուբիկին․

- Հեռացի՛ր, ես քեզ ետ չե՛մ վերցնի, դու ինձ խաբեցի՛ր,- կուբիկը գլորվեց և երեսը դեպի հողը մնաց կենաց շիվի մոտ ընկած։

Բացի բորենիներից ու սև ծերունուց բոլորը վերացան կրակ ժայթքող գագաթի մեջ թափվելով։ Վերջինը երևաց Ֆլամեն իր անթիվ հրե զավակներով։ Նա մի քանի պտույտ գործեց գագաթի շուրջ, բայց միայն Ֆլամեն թափվեց լավայի մեջ, իսկ նրա զավակները թռան տարբեր ուղղություններով և անհետացան տեսադաշտից․․․ Հրաբխից ծնվածների վերանալուց հետո, գագաթը իրար եկավ ու փակվեց։ Պտտվող շողացող տուփը իջավ, նստեց պատահական սարի գագաթին։ Երկնակամարում երևաց ծիածանը, որի մի ծայրը իջավ Սև այգու սարերից մեկի վրա։

Կատարվող փոփոխություններին անտարբեր հետևում էին նեղ արահետով դեպի Լեռնային թերակղզի վերադարձող Ռոբենի մարդիկ։

- Այնպիսի տպավորություն է, կարծես ծիածանը կամուրջ է՝ Սև այգին կապում է Լեռնային թերակղզու հետ,- նկատեց Ռոբենը, ապա նայեց ձեռքի դրոշին՝ այն խնամքով ծալեց, ուզեց դնել ծոցագրպանը, բայց միտքը փոխեց և ճմրթեց, նետելով անդունդը, մրմնջաց,- Առանց քե՛զ էլ ես արդեն առաջնո՛րդ եմ։

-Փոփոխվող տեսարանից կատաղած, բրոնզե զրահով սև տիրակալը, շարունակում էր անկանոն կրակել, տեսնելով ծիածանը, նա կրակը ուղղեց այն կողմ։

Էմմին ու Էդգարը, որ այդ ամբողջ ընթացքում, Լուտինայի հետ Օգնում ու պաշտպանում էին Վագին, տեսնելով կրակը չի դադարում, նրանք ձեռքները մեկնեցին առաջ, գոչելով,- Վառվեցե՛ք սրտիկնե՛ր,- սակայն երկնագույն կրակները վառվելու փոխարեն վեր սլացան, միաձուլվելով ծիածանին։ Նրանք զամանքով իրար նայեցին։

Արեգանին, Ավրորիտը և Դավիդը Գրինյուսին և Վագին թողեցին շիվի մոտ, վեր սլացան՝ երեքով միաժամանակ շպրտեցին երկար մտրակները, վնասազերծելով սև ծերունուն։ Կրակը դադարեց։ Երկարող մտրակների մյուս ծայրը շպրտեցին ավելի վերև՝ հասցնելով ծիածանին։ Սև այգու տիրակալը մնաց օդային սահմանագծից կախված։

Երկնքում նշմարվեց կիսալուսինը, մշուշոտ ու դժգոհ դեմքով։ Բորենիները, որ մինչ այդ ուշի, ուշով հետևում էին սև տիրակալի պարտությանը, տեսնելով լուսնին, ողջ ոհմակը սկսեց ոռնալ, դնչներն ուղղված դեպի գիշերային լուսատուն։ Նրանց համար անսպասելի, լուսնի ծայրից պոկվեց սև աղեղը, սլանալով, այն մխրճվեց Մեծ բորենու կուրծքը, որից նա գալարվեց, վերածվելով մեծ ու գորշ քարի, սլացավ դեպի լուսինը, նրան հետևեցին շարքային բորենիները։ Կիսալուսինն աննկատ իր տեղը զիջեց արևին։

Ծերունուն վնասազերծելուց հետո, երեք ընկերները վերադարձան։ Վագը դեռ պառկած էր գետնին, տեսնելով, Արեգանին վրդոհվեց․

- Գրինյու՛ս, դարձյալ շվարե՛լ ես, սպեղանի դի՛ր տղայի վերքին։

- Ա՛խ այո՛, անքան բաներ կատարվեցին մի քանի ժամերի ընթացքում, որ ամեն ինչ գլխիցս թռել է,- ձեռքը ճակատին խփեց Գրինյուսը և երկարացրեց կանաչ ճյուղը, այն փաթաթեց տղայի վերքին, ամուր սեղմեց, որից նա ճչաց, ապա բաց թողեց։ Վագը թեթևացած շոշափեց վերքի տեղը, ժպտաց․

- Շնորհակա՛լ եմ Գրինյու՛ս։

Արևի որդու հաղթանակից հետո, բոլորը ոչ այնքան զարմացած, որքան խաղաղված նայում էին շուրջը, ուր դեռ թագավորում էր երեկվա գորշությունն իր մերկությամբ։

Գագաթից, որտեղից սկիզբ էր առնում ծիածանը, շողացող տուփը պոկվեց, մեծանալով, ճոպանուղու պես եկավ ու կանգ առավ հերոսների մոտ։

- Բոլորդ մտե՛ք տուփի մեջ,- հրահանգեց Ավրորիտը, ինքն առաջինը օրինակ ծառայելով։ Երբ բոլորը տեղավորվեցին, տուփը սլացավ դեպի նախկին հրե գագաթը։ Նրանք այնտեղից տեսան, թե ինչպես է Վագի տնկած շիվի միջոցով, լերկ քարերի վերածված երկիրը փոխում իր գույնը կանաչով և այն տարածվելով վեր է ածվում անտառի։

- Գրինյու՛ս, քո ժամն է՝ փթթի՛ր,- ասաց Արեգանին, ձեռքով ցույց տալով շուրջը։

- Իսկապե՛ս,- ուրախացավ ծերունին,- Եվ այս փոփոխության համար պարտական եմ ձեզ։ Մենք միշտ բարեկամներ կմնա՛նք,- Գրինյուսն իր արձագանքող ձայնով ավարտեց խոսքը, քարշ տալով կանաչ փեշերը, քայլելով տարալուծվեց ծառերի մեջ․․․

- Ափսո՛ս, այս գեղեցիկ փոփոխությունը չտեսան մեր ծնողները,-,- ակամա տխրեց Էմմին։

- Ձեր ծնողները արդեն պատկանում են անցյալին և որքան էլ հաղթանակի բարին, դեռ ոչ ոքի չի հաջողվել շրջանցելու մահը,- պատասխանեց Արեգանին,- Իսկ դո՛ւք ներկան եք և մենք միասնական ուժերով պետք է վերացնե՛նք Լիվանի և Վանդև-Կուբիկի թողած հետքը։

- իսկ Ռոբե՞նը, չէ որ նա եռագլուխ վիշապի գլուխներից մեկն էր և կարծում եմ այն հենց այնպես արված չէր սև տիրակալի կողմից,- նկատեց պատանին։

- Գուցե՛ նա չար է և ագահ, բայց բարեբախտաբար հասարակ մահկանացու է և ինքնակոչ, իսկ նրա փառասիրությունը, որը չի զիջում ագահ ու չար լինելուն, բնորոշ է մարդուն և դրա հետ ոչինչ անել չես կարող։ Նա էլ կանցնի՛,- բացատրեց Արեգանին, իսկ պատանին նայեց քայլող շարքի կողմը։

- Գնացի՛նք, մենք դեռ շատ անելիքներ ունե՛նք,- հրահանգեց Ավրորիտը։

- Դուք մնում եք մեզ հե՞տ,- տեսնելով խմբի առջևից քայլող Ավրորիտին, ուրախացած հարցրեց Վագը։

- Այո՛, առայժմ այո՛․․․

- Իսկ Սև այգի՞ն,- նորից հետաքրքրվեց պատանին ետ նայելով։

- Սև այգուն դեռ կվերադառնան հաջորդ սերունդները, քանի որ լուսինը ընդամենը մայր մտավ, այն չի անհետանալու,- պատասխանեց Ավրորիտը և բոլորը միասին ուղղվեցին դեպի ավիրված բնակավայրը, ուր մի ժամանակ խաղաղ ապրում էին Էմմին ու Էդգարը․․․