Ապրած կյանքի համը (շարունակություն)

Լիզան մոր հետ հայտնվեց տաքսի սպասողների հերթի մեջ։ Հերթական տաքսու վարորդը նկատելով  Լիզային, գլխաշորով փաթաթծ բարուրը գրկին, կարգը խախտեց, նրան առաջարկելով նստել։ Լիզան ակամա սարսափեց, բայց ավելի շուտ ցրտից պաշտպանվելու, քան համաձայն էր մոր առաջարկին, նստեց տաքսի․

-       Ու՞ր,- հնչեց վարորդի ավանդական հարցը։

-       Մանկատուն,- տարօրինակ պատասխանը վարորդին ստիպեց ետ նայել՝ երիտասարդ կինը, բարուրը ամուր գրկած, կծկվել էր։ Նրա դեմքին դրոշմված էր տառապանքի թարմ հետքը։ Հայացքը սահեցրեց մյուս ուղևորի վրա հասկացավ՝ պատասխանողը նա էր։

-       Գուցե ինձ չի վերաբերվում, բայց ինչպե՞ս թե մանկատուն,- շվարած թե վրդոհված, հարցրեց վարորդը։

-       Նա ուրիշ ելք չունի,- պատասխանի հետ, մայրը կողքանց նայեց Լիզային, իսկ նա ավելի կուչ եկավ։

Տաքսին կանգ առավ քաղաքի ծայրամասում՝ լքված ու ամայի մի տեղ։ Գետինը պատված էր վաղուց թափված աշնան տերևի հաստ շերտով։ Փողոցի մյուս կողմը երևաց երկաթյա ճաղերով բարձր պարիսպը, այն իր մեջ էր առել բարձրահարկ մի շենք։ Լիզան վախվորած մեքենայից դուրս եկավ բարուրը գրկին և մնաց  դռանը կպած, կանգնած, իմանալով այդ շենքը մանկատունն է և որտեղ ծվարել են հարազատներից մերժված անմեղները։ Լիզան որբության համ զգաց։ Այն վարակեց հոգին, նա առաջ գնալ չկարողացավ։ Այնտեղ , նրա զգացած սարսափը խորթ էր ու խեղդող։

Շուտով երևաց բարետես, լիքոտ, խնամված մանկատան տիրուհին։ Լիզան թախանձագին նայեց կնոջ աչքերին, սկսեց լաց լինել։ Նա ուզում էր  ձեռքերով ծածկել դեմքը, բայց Մարսելը գիրկն էր և  ակամա բարուրը սեղմեց դեմքին։ Տիրուհին զարմացած՝ մեկ նայում էր Լիզային, մեկ այլայլված տղամարդուն, մեկ վիշտը կեղծ անտարբերությամբ քողարկած մորը,- Ձեզի՞նչ է հարկավոր,- վերջապես խոսեց նա։

-       Ուզում ենք երեխային մանկատուն տալ,- ակամա արտասանեց տաքսու վարորդը։ ։

-       Իսկ երեխայի մայրը ուզու՞մ է,- լսածից, տիրուհին նայեց Լիզայի կողմը։

-       Գուցե ո՛չ, բայց դա նրա միակ ելքն է,- պատասխանեց Լիզայի մայրը, որից նա սկսեց ավելի ուժեղ լաց լինել։

-       Ինձ էլ  նրա հետ թույլ տվեք մնալ այստեղ, ես չեմ ուզում բաժանվել, ապրելու տեղ էլ չունեմ,- հեծկլտոցի միջից մի կերպ արտասանեց Լիզան։

-       Ես իրավունք չունեմ երեխային զրկել մորից, քանի որ մանկատուն տվողը մոր ցանկությունը չէ, իսկ մոր հետ միասին եկեք տոներից հետո։

Լիզան ակամա ժպտաց և դեմքը թաքցրեց բարուրի մեջ,-Շնորհակալ եմ,- շշնջաց նա։

Մայրը մոտեցավ նրան,- Տուր նրան ինձ, դու ուժասպառ ես,- Լիզան ետ քաշվեց։

Ապրած կյանքի համը (շարունակություն)

Երբ Լիզան վերադարձավ հիվանդասենյակ, արդեն փոքրիկ Մարսելին դայակը գրկած սպասում էր։ Նա վերցրեց, շոշոափեց բարուրը, այն բարակ էր հունվար ամսվա համար՝ հանեց գլխաշորը, դողացող ձեռքերով փաթաթեց, հետո վկայականը պահ տվեց բարուրի արանքում։ Լիզան գրկեց երեխային և առանց հրաժեշտի, քայլերն ուղղեց դեպի դուռը։ Միայն մի ետ հայացք գցեց՝ տեսավ թե ինչպես բուժաշխատողներն իրենց «բախտավոր հիվանդներով» կուտակվել են լուսամուտներին՝ նա գիտեր, ոչ թե հրաժեշտ տալու, այլ չարախնդալու և ծաղրելու։

Բակում նրան սպասումէր մայրը։ Լիզան հանկարծակիի եկած, մնաց տեղում քարացած․

-       Մայրիկ,- շշնջաց նա։ Մայրը ոչինչ  չասաց, միայն նայեց նրան՝ նա ոչ այնքան սառը դիմավորեց աղջկան, որքան տխուր և այդ խորը տխրությունը քողարկել էր իր մեջ մյուս բոլոր զգացմունքները։ Տեսնելով հարազատ մորը, Լիզան հույսով լցվեց, բայց ժպտալ չկարողացավ և ակամա բարուրը ավելի սեցմեց կրծքին։

-       Լիզա՛, արի տուն գնանք,ինչու՞ ինձ ոչինչ  չէիր ասում։

-       Մայրիկ, դու եկել ես մեր հետևի՞ց,- ուրախացավ Լիզան։

-       Քո հետևից,- չոր պատասխանեց նա և մի պահ նայեց բարուրին,- Իսկ նրան մանկատուն կտանք։ Մենք պետք է տաքսի գտնենք։ Արի դուրս գնանք այստեղից,- առաջարկեց մայրը, բակից քայլեց դեպի կանգառ։ Լիզան անխոս հետևեց նրան։

Քաղաքային կանգառը մարդաշատ էր։ Մարդիկ նոր տարվա գնումներ կատարած տուն էին շտապում։ Լիզային թվում էր բոլոր մարդիկ երջանիկ են և անհոգ, և աշխարհում  միակ ծանր հոգսը իրեն է տրված։

Նա  մոր առաջարից ազդվելով, ակամա ավելի կուչ եկավ։

Լիզան մոր հետ հայտնվեց տաքսի սպասողների հերթի մեջ։ Հերթական տաքսու վարորդը նկատելով  Լիզային, գլխաշորով փաթաթծ բարուրը գրկին, կարգը խախտեց, նրան առաջարկելով նստել։ Լիզան ակամա սարսափեց, բայց ավելի շուտ ցրտեց պաշտպանվելու, քան համաձայն էր մոր առաջարկին, նստեց տաքսի․

-       Ու՞ր,- հնչեց վարորդի ավանդական հարցը։

-       Մանկատուն,- տարօրինակ պատասխանը վարորդին ստիպեց ետ նայել՝ երիտասարդ կինը, բարուրը ամուր գրկած, կծկվել էր։ Նրա դեմքին դրոշմված էր տառապանքի թարմ հետքը։ Հայացքը սահեցրեց մյուս ուղևորի վրա հասկացավ՝ պատասխանողը նա էր։

-       Գուցե ինձ չի վերաբերվում, բայց ինչպե՞ս թե մանկատուն,- շվարած թե վրդոհված, հարցրեց վարորդը։

-       Նա ուրիշ ելք չունի,- պատասխանի հետ, մայրը կողքանց նայեց Լիզային, իսկ նա ավելի կուչ եկավ։

Ապրած կյանքի համը (շարունակությունը)

Լիզան տարվել էր տխուր մտքերով, երբ նրան սթափեցրեց կանացի ձայնը․

-       Տեսնում եմ անելանելի վիճակում ես հայտնվել,- Լիզան իր առջև տեսավ սպիտակ խալաթով բուֆետապանուհուն, որը տուն գնալիս, չէր մոռանում  փակել հացի դուռը։

-       Գուցե,- անորոշ, ուսերը վեր քաշեց նա։

-       Ահա, սա հեռախոսի համար է, եթե ցանկանաս, երեխային իմ աղջիկը կորդեգրի, նա երկար տարիներ երեխա չի ունենում,- և Լիզայի ձեռքի մեջ խոթեց փոքրիկ թղթի կտորը, շարունակելով տրտնջալ սեփական բախտից, սակայն պարզ չէր, արդյո՞ք Լիզան լսու՞մ  էր  կնոջը, թե մտովի ապաստան էր փնտրում,- Դու ինձ լսու՞մ ես,- վրդոհվեց կինը։

-       Ըհը,- անհամարձակ գլխով արեց Լիզան և թղթի կտորը նրա ձեռքից սահեց կնոջ ոտքերի մոտ։ Կինը ցնցվեց, հեգնական մի ժպիտ խաղաց նրա դեմքին և դիմեց դեպի դուռը։ Երկար րոպեներ լսվում էր նրա հայհոյանքը Լիզայի հասցեին։

Լիզան մնաց երկար ժամանակ կանգնած՝ նրա աչքերում սպասում կար։ նա սպասում էր մեկին, ով պիտի գար իրեն ու փոքրիկին առներ ու տաներ այնտեղից։ Տղամարդու խաղաղ ձայնը խախտեց  նրա սպասումը։ Լիզան շուռ եկավ

-       Շուտով տոներ են, իսկ դու դեռ այստեղ ես,- մոտեցողը բժիշկ էր՝ Լիզան նրան առաջին անգամ էր տեսնում,- Արի ինձ հետ,- նկատելի երերալով, Լիզան հետևեց  նրան։ Երբ մտան սենյակ, բժիշկը զբաղերեց իր տեղը՝ դիմեց Լիզային,- Անուն ընտրե՞լ ես երեխային․

-       Դե՜, կուզեյի Մարսել անվանել,- անվճռական պատասխանեց Լիզան, ձեռքերը բարև բռնած։

Լիզայի համար անսպասելի, բժիշկը՝ ինքը լրացրեց երեխայի ծննդյան վկայականը և մոտեցավ Լիզային,- Թույլ չես տա չէ՞, որպեսզի նա մեծանա առանց հարազատ մոր։ Չէ՞  որ նա այս դաժան  աշխարհում քեզ ունի, մեկ էլ այս թղթի կտորը, որով հաստատվում է նրա գոյությունը։ Մի պահ դու պիտի խլանաս, որպեսզի չլսես ոչ ոքի։ Նրանք քեզ կտրորեն՝ կյանքն այդպիսին՝ ընկածին չեն ներում, իսկ դու աշխատիր բարձրանալ և ոտքի հանել  երեխային։ Կյանքում լինում են բացառություններ և այդ բացառություններից դու եղիր, որպես մայր՝ ավելի ստույգ անձնազոհ մայր․․․

Լիզան, որ գլխահակ լսում էր նրան, ոչինչ չպատասխանեց, միայն տխուր ժպտաց և ոսկրացած ձեռքը մեկնեց դեպի վկայականը։

-       Ապրե՛ս,- հուզվեց բժիշկը և անսպասելի համբուրեց Լիզայի այտը։ Բժշկի մեկ հատիկ բառը և համբույրը ջերմացրեց Լիզայի հոգին։ Նրա խոսքը անդադար կրկնվում էր ուղեղի մեջ։ Լիզան միայն հետո իմացավ, որ բժիշկը ազգությամբ ասորի էր։ Ինքը ծնվելու ժամանակ մահացել է մայրը, որոշել է դառնալ մանկաբարձ և ահա նրա ջերմ հոգատարությունը ջերմացրել էր Լիզայի մայրական զգացմունքը՝ (ցավոք չի հիշատակվում բժշկի անունը)։

Ապրած կյանքի համը (շարունակություն)

Լիզան այլևս այդ կնոջը չտեսավ։ Այլևս նրան ոչ ոք ուշադրություն չդարձրեց։ Այցելող չուներ։ Հաճախ կարելի էր նրան տեսնել դատարկ հիվանդասենյակում, լուսամուտի մոտ կանգնած։ Երբ նրա ականջին էր հասնում դայակի ձայնը․

-       Երեխաներին կերակրելու ժամն է,- Լիզան տեղից չէր շարժվում, միայն նայում էր դռան կողմը և կարծես հայացքով թե մտովի աղերսում էր՝ չմոռանալ իր փոքրիկին։

Նա օրերով սոված էր մնում, ուստի չէր կարող կերակրել փոքրիկին։ Երբեմն, երբ միջանցքը մարդաշատ չէր լինում, կարելի էր տեսնել թե ինչպես է մի կերպ հյուծված ոտքերը քարշ տալիս բուֆետի կողմը, ոոոոորտեղ քիչ առաջ կերակրվել էին սիրված մայրերը ու կանայք։ Միայն ընթրիքից հետո, կարողանում էր նա ծածուկ մի կտոր ցամաք հաց վերցնել, երբ բուֆետի պահարանը պատահաբար բաց էր մնացած լինում (քանի որ բուֆետպան կինը տանել չէր կարողանում Լիզային, ուստի տուն գնալուց միշտ կողպում էր հացի պահարանը), սակայն այնտեղ ուտել չէր համարձակվում, նրան թվում էր, կհարձակվեն ու կխլեն։ Նա հացը գրպանը պահած, մտնում էր անկողին, վերմակը քաշում էր գլխին և թաքուն ծամում ցամաք հացը, երբ հացին խառնվում էր արտասունքը, այն դառնում էր աղի։

Մոտենում էին Ծննդյան տոները։ Ժամանակի հասարակարգը նշում էր միայն Նոր տարին, քանի որ կոմունիստական աթեիզմը լափել էր մարդու հավատքը։

Որտեղ հայտնվել էր Լիզան, հիմնականում ադրբեջանցիներ էին։ Նրանք այնտեղ լիիրավ տեր ու տիրական էին զգում։ Հայ կանանց հետ քննարկում ու քննադատում էին Լիզային և համարյա միշը նրանց կիսաադրբեջաներենը մեղվի փեթակի պես դզզում էր Լիզայի ականջների մեջ։

-       Լիզան դու՞ ես,- հարցը հանկարծակիի բերեց լուսամուտից դուրս նայող Լիզային։

-       Այո,- զարմացած պատասխանեց Լիզան, բուժքրոջ դիմելաձևից։ Նա առաջին անգամ էր տեսնում նրան։

-       Լիզա՜, ի՞նչ ես մտածում,- շարունակեց բարեհամբյուր քույրը, որի դեմքին խաղում էր ժպիտը՝ Լիզան նրա ժպիտի մեջ խղճահարություն տեսավ, ակամա կուչ եկավ,- Կարո՞ղ ես ինձ ճիշտ հասկանալ՝ երկու շաբաթվա մեջ, թերսնվելու պատճառով քո երեխայի քաշը պակասել է։ Փոքրիկին կերակրում էր իմ ազգակիցը, ցավոք նրան այսօր դուրս գրեցին։

-       Դուք հայ չե՞ք,- հետաքրքրվեց Լիզան։

-       Ո՜չ, ադրբեջանցի եմ։

-       Ինձ  ոչ ոք ոչինչ չի ասում։

-       Ես արձակուրդում էի և չեմ կարծում նույնկերպ կվարվեի նորածնի հետ, ինչպես վարվել են քո հայրենակիցները։

-       Իսկ ինչպե՞ս են վարվել,- անհանգստացավ Լիզան։

-       Անտարբեր ու մեծամիտ,- կոպիտ արտաբերեց քույրը, այնուհետ շարունակեց,- Որքան էլ հասկանամ քեզ, որպես կին, դու պետք է վճռես՝ երեխան երկար չի դիմանա,- խոսքն ավարտելով, ադրբեջանուհին հեռացավ։

Անորոշությունը ԼԻզային հերթական անգամ գամեց պատին և այդ պատը պատված էր փշերով։ Նա մնաց նայելով, հեռացող բուժքրոջ հետևից։ Որքան էլ մեղմ հնչած լիներ նրա խոսքերը, Լիզային թվաց մի ուժեղ և կոշտ ձեռք բռնեց նրա կոկորդից, ելք պահանջելու իրավիճակից․ «ՈՒ՞ր գնալ»․․․

Ապրած կյանքի համը (շարունակությունը)

-       Շուտով ցուրտը սողոսկեց մինչև ոսկորները։ Սպասումի այդ րոպեները նրան երկար ժամեր էին թվում։

Լսվեց մեքենայի շարժիչի ձայնը։  Լիզան ակամա ժպտաց, ձեռքերը հանելով գրպաններից, փորձելով հանգիստ երևալ։  Շտապ օգնության մեքենան կանգ առավ Լիզայի մոտ, ապակին իջավ և երևաց վարորդի քնատ դեմքը․

-       Դու՞ք եք կանչել շտապ օգնությունը,- անտարբեր ու ալարկոտ հարցրեց նա։

-       Այո,- կարծես մոտեցող աղետից փրկվելու հույսով, Լիզան առաջ նետվեց։ Ինչ խոսք նա միամիտ էր և  համոզված էր՝  այդ մեքենան իր փրկութնունն էր։ Ցրտից հոգնած նետվեց մեքենան։ Վարորդը զարմացած նայեց նրան․

-       Մենակ ե՞ս․․․

-       Այո,- խուլ արտաբերեց Լիզան։

-       Պարզ է,- երկիմաստ մրմնջաց վարորդը, մեքենան գործի գցելով։  Ավա՜ղ, ուր ոտք դրեց Լիզան, ընդամենը հերթական արթնացող տագնապն էր։ Մեքենան նրա տարավ  մորաքույր Սոֆոյի տնից ընդմիշտ, իսկ նա այդ ընթացքում վարագույրի հետևից ծածուկ  հետևում էր և տեսավ, թե ինչպես նա ցրտից կծկված նետվեց մեքնենան և հետո մեքենայի հետ նրան կուլ տվեց խավարը։

Այնտեղ բազմամարդ էր և լիքը երջանկությունից փայլող մայրեր։ Շատերն ապրում էին առաջին անգամ մայրանալու բերկրանքով կամ հերթական զավակը ունենալու երկունքով։

Լիզան մերժված էր  սիրելի մարդու կողմից, որի հասցրած ապտակը դեռ երկար պետք է այրեր նրա այտը։

Ձմռան ցուրտ առավոտ էր՝ պաղ ու սպիտակ լուսաբացով։ Արևը ժլատ ճառագայթները  խցկել էր սենյակը, որտեղ միայանակ ու լքված, ցավից տնքում էր Լիզան։

Ներս մտավ միջին տարիքի բժիշկը՝ Լիզան  սպասում էր հերթական  կշտամբանքին ու  առհամարանքին, ինչպես  նրա հետ վարվել էր գիշերային հերթափոխի երիտասարդ բժշկուհին, բայց ի զարմանս Լիզայի՝ տղամարդ բժիշկն անգամ բարի լույս մաղթեց և անցավ իր պարտականություններին։

Նա լարեց վերջին ուժերն, ապավինելով ուշացած ողջախոհությանը։ Լիզան գիտեր, որ զուր է աղերսանքը աստվածուրաց հասարակարգի գութը շարժելու, ուստի լռեց, փորձելով մնալ ուշադրությունից դուրս։

-       Աղջիկ ունեցար,- նա լսեց նորությունը, երբ  աչքերը փակվում էին, իսկ հոգին  խռով էր։ Փոքրիկի ուշացած ճիչը բթացրեց նրա բոլոր ցավերը։  Չհասկանալով ինչից՝ Լիզան ակամա թեթևություն զգաց։ Չէ՞որ այն ինչ պատահել էր նրա հետ նոր ընթացք առավ և այն ինչ ապրել էր, գուցե այդուհետ մանրունք թվար։

Վերջին  ամիսների ապրումները՝ ստորացումներն ու լքվածությունը, ցուրտը և  թերսնվելը մի պահ լքեցին նրան և ինքն իր մեջ երջանիկ պահ գտավ։ Նա երջանիկ էր, բայց ոչ ուրախ։

Լիզային լքել էին բոլորը՝ աշխարհը, մարդը, հավատը։ Նրա համար խլացել էին ամեն ոք և ամեն ինչ։  Լիզային չէր լքել կյանքը և  արթնացած ճակատագիրը, իսկ վերջինը՝  նրա հավատարիմ ուղեկիցը դարձավ սարսափը, որն աննկատ, բայց հաստատուն բույն դրեց նրա մեջ։

Լիզան այցելող չուներ։  նա ուժասպառ պարկած էր և ոչ ոք  ուշադրություն չէր դարձնում։  Պարկած տեղից նստեց, ուզեց վեր կենալ, բայց ուժերը դսավաճանեցին և ուշագնաց վայր ընկավ։ Երբ աչքերը բացեց, շուրջը սպիտակ խալաթավորներ էին։ Նրանցից մեկը նրան մոտեցրեց կերակուրով ափսեն․

-       Ահա  կեր, դու շատ հյուծված ես, շատ արյուն ես կորցրել,- Լիզան վախվորած վերցրեց, սկսեց ուտել, շուրջը նայելով։

-       Մի անհանգստացիր, փոքրիկը լավ է։ Նրան կերակրեց մի ադրբեջանուհի․․․

Լիզան տխուր ժպտաց և ուտելը կիսատ, ափսեն ետ հրեց, թուլացած ընկավ մեջքի վրա։

-       Դու շատ ծանր ես տանում, բայց պետք չէ։ Հիշիր աղջիկս՝ մարդը տանել չի կարողանում ընկածին, աղքատին, խնդրողին։ Էսպես չի մնա՝ զուր չէ ասված․․․ ,- կինը տեղից վեր կացավ,- Դու պետք է սնվես, որպեսզի կարողանաս դիմակայել,- վերցնելով ափսեն դիմեց դեպի դուռը։

-       Ինչպե՞ս  դիմակայեմ՝ մենակ ու․․․,- կինը ետ եկավ, շոյեց նրա վարսերը, անխոս դուրս գնաց, մաքրելով աչքերը։

Ապրած կյանքի համը (շարունակություն)

Տիրող լռությունը,  ցուրտ ու անդուր սենյակը Լիզային ստիպեցին կուչ գալ ։  Նա  լաց եղավ, քանի որ Կիմը գնաց, իր հետ տանելով վերջին հույսը և  ծանր զգացումով դեռ երկար մնաց այդպես կանգնած։ Սիրելիի հեռանալով, նրան լքեց ողջ աշխարհը և նրա դեմ պետք է դուրս գար մի նոր ախոյան՝ ճակատագիրը։ Չպետք է կարծել, թե ճակատագիրը պայքարում է  միայն կործանելու և այն նույնիսկ Լիզան չէր կարող գիտակցել՝ գուցե ինքն ու ճակատագի՞րը պետք է պայքարեն դաժան իրականության դեմ։ Ո՞վ գիտի․․․

Ձմռան կարճ օրն արդեն անցնում էր սարի հետևը։ Մորաքույր Սոֆոն գործից եկավ տուն։ Ներս մտավ, ցրտից սրթսրթացնելով գրկեց սառը վառարանը, բայց լարեց լսողությունը, մոտեցավ փոքրիկ սենյակի դուռը բացեց․

-       Ի՞նչ է պատահել, ինչու ես լաց լինում,- Լիզան լուռ զարմանքով ուսերը թոթովեց, քանի որ Մորաքույր Սոֆոն այն օրից լռել էր մինչ այդ պահը։ Նա աչքերը մաքրելով նստեց անկողնուն, հայացքի տակից վախվորած նայեց մորաքույր Սոֆոյին․

-       Նա եկել էր,- խուլ շշնջաց Լիզան, ապա հայցքը կախեց։

-       Ո՞վ,- զարմացած հոնքերը կիտեց մորաքույր Սոֆոն։

-       Կիմը։

-       Եվ․․․

-       Եվ ոչինչ,- տարակուսած ուսերը վեր քաշեց Լիզան, աչքերը մաքրելով,- Իմ հույսը նա էր, իսկ հիմա․․․,- նա աշխատում էր լացը խեղդել, որից ցնցվում էին նրա ուսերը։

-       Հիմա չէ՝ դու պետք է ավելի առաջ զգոն լինեիր։ Կյանքը խաղ է, բայց չպետք է խախտել այդ կանոնները, իսկ խախտելու դեպքում հաճախ այն կյանք է արժենում։ Հիշի՛ր, բոլոր չգրված օրենքները ավելի հզոր են ու անփոփոխ, քան ցանկացած  գրավոր կանոնադրություն,- ցուցամատը թափահարելով եզրահանգեց նա։ Լիզան լռեց, առանց ծպտուն հանելու, մնաց նույն դիրքով այնքան ժամանակ, մինչև Սոֆոն անցավ մյուս սենյակ,- Գոնե էս վառարանը վառեիր,- քթի տակ ավելի շուտ ինքն իրեն քրթմնջաց նա, ապա հոգոց հանելով սկսեց մոխիրը դուրս անել։

Անորոշությունը վհատեցրել էր Լիզային։ Նա մենակ էր մնացել։ Ցանկացած միտք նրա գլխում ի վերջո վեր էր ածվում խառնաշփոթի  և  սարսափում էր շարունակել մտածել։ Միայն խորը հոգոցներն էին բազմակետեր դնում նրա մտքի ավարտին։ Օրեցօր նա դառնում էր ինքնամփոփ։ Նրան թվում էր, որ այդ ամենն այլևս վերջ չի ունենալու և  իր տձևությունն այլևս  չի անցնի։  Իրականությունը Լիզային առել էր անվերջանալի մղձավանջի մեջ։

Անցան օրեր։ Ձմռան ցուրտ երեկո էր։ Բարակ ձյունը սառչել կպել էր մայթերին։

Լիզան վաղ  պարկեց, բայց անսովոր զգացողությունը նրան ստիպեց տեղից վեր կենալ և վախեցած դիմեց Սոֆո մորաքրոջը․

-       Օգնեք խնդրում եմ։

-       Ի՞նչ է պատահել,- հարցրեց նա և անտարբեր նայեց նրան։

-       Օգնե՛ք,- կրկնեց Լիզան սարսափած և ակամա մոտեցավ նրան։

-       Ետ կանգնի՛ր,- կոպիտորոն ետ հրեց նա՝ Լիզան վայր ընկավ։

-       Աղաչում եմ, ես չգիտեմ ինձ հետ ի՞նչ է կատարվում, գոնե շտապ օգնություն կանչեք,- ընկած տեղից չորեքթաթ մրմնջում էր Լիզան, հայացքը հատակին հառած։

-       Ինքդ գլուխ հանիր և շուտով ազատի՛ր տունս,- արտաբերեց նա և փակվեց մյուս սենյակում։ Լիզան լաց լինելով ոտքի կանգնեց, նայեց շուրջը։  Զգացած վախը նրան դուրս տարավ։ Մութ էր ու  ցուրտ և  մութ ու ցրտի հետ  սառչել էր  նաև Սոֆո մորոքրոջ գութը։

Լիզայի շորը բարակ էր, նա ցրտից դողում էր, բայց հանկարծակի սուր ցավը նրան ստիպեց  կծկվել, հետո խորը շունչ քաշեց, քայլեց։ Նա մթից չէր վախենում, պարզապես շտապում էր  պատսպառվել ցրտից։ Արարատյան դաշտավայրի գիշերային սառնամանիքը ստիպեց Լիզային ծեծելու առաջին պատահած դուռը։

-       Ո՞վ է,- ներսից լսվեց տղամարդու ձայնը։

-       Ես եմ, ինձ հեռախոս է հարկավոր,- ատամներն իրար զարնելով արտաբերեց Լիզան։ Դուռը բացվեց։  Տան տերը տեսնելով  ցրտից դողացող անծանոթուհուն դեմքը խոժոռեց․

-       Ի՞նչ ես ուզում։

-       Ես․․․ միայն․․․զանգահարել, ուրիշ ոչինչ,- հուսահատ ու կաշկանդված կմկմաց Լիզան։

Զանգի՛ր,- անտարբեր ու կոպիտ  ասաց տղամարդը, ցույց տալով միջանցքի հեռախոսը,  ետ քաշվեց, սպասելով, մինչև ԼԻզան լսափողը տեղը դրեց, դուրս եկավ։ Տան տերը շտապեց նրա հետևից ուժգին շխկացնել դուռը։ Լիզան  նայեց փակված դռանը, դուրս եկավ ճանապարհին։ Մնաց դրսում, սպասելով շտապ օգնության մեքենային՝ մորաքույր Սոֆոն այլևս ներս չթողեց նրան։ 

Ապրած կյանքի համը (շարունակությունը)

Օրերը շաբաթներ դառնալով գլորվում էին, Լիզայի վիճակն ավելի կախյալ ու անտանելի դարձնելով։ Նա նստած էր կիսամութ ու ցուրտ սենյակում, երբ դուռը բացվեց, ներս մտավ Կիմը։ Լիզան շփոթված տեղից վեր թռավ և անհագ մի ցանկություն զգաց  նետվելու նրա գիրկը, բայց սիրտ չարեց, միայն սպասողական նայեց նրան։

-       Ի՞նչ ես անում այստեղ,- սկսեց Կիմը, հանդիմանող ձայնով։

-       Չգիտեմ,- անհամարձակ կմկմաց Լիզան, կուչ գալով։

-       Ինչպե՞ս թե չգիտես։ Դարձյալ նույն հիմար պատասխանն եմ լսում,- վրդոհված Կիմը մնաց դռանը կանգնած։

-       Դու այնքան չարացած ես, չէ՞ որ առաջներում նման պատասխանը քեզ դուր էր գալիս։

-       Իսկ հիմա ինձ դուր չի գալիս։ Կարծես փոքր երեխա լինես և դեռ ինձանից էլ մեծ ես,- Կիմը մի պահ լռեց, ապա շարունակեց ավելի նյարդայնացած,- Չարացած եմ, որովհետև դու վատ վարվեցիր ինձ հետ։

-       Ինչպե՞ս,- զարմացավ Լիզան, բռնվելով մահճակալի գլխից,- Անմտորեն քեզ սիրելը վատ վարվե՞լ էր։

-       Ինձ պետք չէ քո սերը,- պոռթկաց Կիմը, իրեն կորցրած։ ԼԻզան ականջները փակեց, ընկնելով անկողնուն, սկսեց լաց լինել։

-       Լիզա՛, ինձ ճիշտ հասկացիր,- գուցե Կիմը զգաց չափն անցավ և մոտեցավ, մատների ծայրով շոյեց նրա այտը, զգաց թե ինչպես է նա դողում ողջ մարմնով,- Արի, արի նստիր, հետո խոսենք, տեսնում եմ դու  դողում ես,- Լիզան նստեց Բազմոցին, իսկ նա մնաց կանգնած,- Լիզա՛ ուզու՞մ ես ծնկաչոք աղաչեմ,- սկսեց Կիմը մոտենալով չոքեց հավասարվելով Լիզային,- Ազատվիր այդ երեխայից,- Լիզան ակամա ետ քաշեց ոտքերը, կծկվելով։

-       Չեմ կարող,- անվճռական շշնջաց Լիզան։

-       Խնդրում եմ հասկացիր և ինձ ու քեզ մի բանտիր։

-       Ուշ է,- նույն կերպ կրկնեց Լիզան, անորոշ հայացքը հառած Կիմին։

-       Այդ դեպքում, գոնե ունենալուց հետո, թող նրան այնտեղ։

-       Որտե՞ղ,- նույն անտարբերությամբ հարցրեց Լիզան։

-       Դե՜ այնտեղ,- ծոծրակը քորելով, շփոթվեց Կիմը։

-       Որտե՞ղ,- նույն հարցը կրկնեց Լիզան, այս անգամ դառնացած։

-       Հիվանդանոցում։

-       Դու հրե՞շ ես, թե մի վախկոտ ու լպրծուն արարծ,- հեգնեց Լիզան,- Եվ ես քե՞զ եմ տանուլ տվել իմ սերը,- Կիմը ոտքի կանգնեց, մի քայլ ետ գնաց, նայեց լուսամուտից դուրս։

-       Եվ դու եկել էիր դա՞ ասելու։

-       Լիզա, ինձ ճիշտ հասկացիր, ես այլընտրանք չունեմ,- խեղճացավ Կիմը, թե խեղճ ձևացավ՝ արդեն կարևոր չէր։

-       Ես էլ քեզ տեսնելով ուրախացա,- խորը հոգոց հանեց Լիզան,- Կարծեցի եկել ես ինձ այստեղից առնես ու տանես հեռու՜, հեռուներ, որտեղ չկան նման օտար ու չար մորաքույրներ և  այնտեղ այլևս չեմ թաքցնի իմ գոյությունը, իսկ դու․․․,- Լիզան փորձեց զսպել հուզմունքը, լուռ գունատվեց։

-       Լիզա՛,- Կիմն ավելի մոտեցավ, փորձելով մխիթարել  նրան։

-       Մի դիպչիր ինձ,- նվաղող ձայնով ասաց նա, ծանրացած ոտքի կանգնեց։ Կիմը հայացքով չափեց նրան ոտքից գլուխ և հայացքն ակամա կանգ առավ Լիզայի տձև մարմնին։

-       Լսի՛ր Լիզա՛,- Կիմը նորից  ուզեց գրկել Լիզային, բայց սիրտ չարեց, միայն շոյեց նրա մազերը,- Ես գնում եմ գյուղ՝ կվերադառնամ երեք օրից։ Քեզ այստեղից կտանեմ հեռու, հեռու, ինչպես դու ասեցիր։

-       Իսկ ինչու՞ ոչ հիմա,- կարծես Լիզան չհարցրեց, այլ աղերսեց։ Կիմը ոչինչ չպատասխանեց։ Լիզան թերահավատ նայեց նրան,- Դու չես գա։

-       Կգամ, այ կտեսնես՝ անպայման կգամ,- Լիզան լուռ նայեց նրան,- Այդպես մի նայիր, ես կգամ քո հետևից,- կրկնեց նա, դուրս նայեց լուսամուտից, Լիզան նույնպես դուր նայեց՝ ճանապարհին, դարպասի մոտ կանգնած էր Աբրհամը։

-       Նա ի՞նչ է անում այստեղ,- սրտնեղեց Լիզան։

-       Միասին ենք եկել։

-       Նա գիտի՞ ամեն ինչ,- Խուլ շշնջաց Լիզան, կարծես ափսոսալով․․․

-       Այո,- մեղավոր պատասխանեց Կիմը, դիմեց դեպի դուռը,- Պետք է գնամ․․․Անպայման կգամ։

-       Այո, գնա, բայց նա ինչու՞․․․,- ուսերը վեր քաշեց Լիզան, կարծես տեսածը հանգիստ չէր տալիս նրան։

-       Նա  ուզեց ընկերակցել ինձ, երբ նրան պատմեցի ճշմարտությունը։

Լիզան հարցական նայեց նրան, կարծես ուզեց պարզելու իմաստը նրա արարքի, բայց Կիմը հայացքը թեքեց և դուրս եկավ, կարծես փախչելով,- Էլի կգամ,- ի միջալյոց արտաբերեց նա։

-       Դու  չես գա,- կրկնեց Լիզան, հայացքով ուղեկցելով, մինչև  որ Կիմն անհետացավ փողոցի անկյունում։

Ապրած կյանքի համը (շարունակություն)

Անցան օրեր, Լիզան սկսեց ցերեկները կորչել մորաքույր Սոֆոյի տնից։ Նա թափառելով հասնում էր մայրաքաղաք։ Ժամերով քայլում հոծ բազմության միջով և ամենուր, ամենքի մեջ փնտրում Կիմին։ Սակայն այդպես չի լինում, Լիզան հասցե չուներ, ուրեմն նա իսկական թափառական  էր, որքան էլ  մղձավանջի մեջ փրփուրներ փնտրեր կախվելու համար։

Մութը խառնվել էր, երբ նա տուն մտավ։ Ուժասպառ  ու հուսահատ նայեց վառարանի մոտ ծվարած Սոֆո մորաքրոջն, անցավ իր սենյակը, փլվեց անկողնուն,  փղձկաց։ Նա լաց էր լինում բարձրաձայն ու անհասկանալի բառեր մրմնջում, լսելով մորաքույր Սոֆոն մտավ Լիզայի սենյակը․

-       Տեսնում եմ դու շատ ես տանջվում, հիմա էլ  այսպես,- ձեռքերը տարածեց կինը,- Գուցե  խոսես, պատմես, ի՞նչ է կատարվում քեզ հետ,- Լիզան գլուխը բարձրացրեց, նայեց նրան, ավելի կուչ գալով։

-       Չգիտեմ, ինչպես խոսեմ,- լացի միջից պատասխանեց Լիզան։

-       Ինչպես էլ ասես, կհասկանամ,- պնդեց Սոֆո մորաքույրը, տեղավորվելով մահճակալի ծայրին։ Լիզան լռեց, նստեց, երկու ձեռքերով գրկեց ոտքերը, գլուխը դնելով ծնկներին։

-       Նա լքեց ինձ, երբ իմացավ երեխայի եմ սպասում,- Լիզան  ավելի կծկվեց։

-       Ծնողներդ գիտե՞ն,- վրդոհված հետաքրքրվեց Սոֆոն, տեղից վեր կացավ։

-       Ոչ,- կիսատ, անհամարձակ շշնջաց Լիզան։

-       Ինչպե՞ս,- զարմացավ կինը,- Դու տանից հեռացել ես առանց ասելու պատճա՞ռը։

-       Եթե  ասեի նրանք ինձ չէին հասկանա։ Որպես մարդ իմ կյանքը հետաքրքիր չէ նրանց, իսկ որպես նրանց դուստրը, հազիվ թե ներին ինձ։

-       Իսկ ո՞վ է այդ անպատասխանատուն,- ավելի վրդոհվեց Սոֆոն։

-       Կիմը՝ նրա անունը Կիմ է- կիսատ շշնջաց Լիզան, հայացքի տակից վախվորած նայելով կնոջը։

-       Այնպես ես ասում Կիմը, կարծես նա գերաստղ է և բոլորը պետք է ճանաչեն են նրան,- հեգնեց Սոֆոն, խեթ նայելով Լիզային։

-       Դե, հարցրեցիր, ես էլ ասացի,- ուսերը թոթովեց նա։

-       Գոնե նորմալ մարդ է՞,- նորից նստելով տեղը, հարցրեց Սոֆոն,- Ասենք այսքանից հետո ի՞նչ նորմալ մարդու մասին կարող է խոսք լինել,- տարակուսած ուսերը վեր քաշեց Սոֆոն։ Լիզան կծկվեց այնքան, մինչև դառավ մի բուռ և այդպես մնաց։ Սոֆո մորաքույրը երկա՜ր ժամանակ լուռ նայում էր նրան։ Նույն լռությամբ նա դուրս եկավ Լիզայի մոտից։ Տիրող լռությունը տևեց օրեր։ Նա այլևս չէր նայում Լիզայի կողմը, բայց ի զարմանս Լիզայի, չէր վռնդում տնից, իսկ Լիզայի համար ամեն ինչ արդեն միևնույն էր։ Նա չէր փորձում արդարանալ և չէր շտապում հեռանալ։ Առավոտյան կանգնած  ցանկապատի մոտ  երկա՜ր դիտում էր երևացող գորշ դաշտին,  այն իր կանգնած տեղից բաժանում էր լայն ճանապարհը։

-       Ի՞նչ ես շվարել, մնացել, ներս անցիր,- ջրով լի դույլը ձեռքին դարպասից  ներս մտավ Սոֆոն։ Լիզան կուչ եկավ, թաքցնելու տձև մարմինը, զսպելու համար մորաքույր Սոֆոյի զայրույթը, բայց մնաց կանգնած, նայելով նրա հետևից,- Քեզ հետ չե՞մ,- դույլը ներս տանելուց հետո, գլուխը դուրս հանեց Սոֆոն, բղավելով։

-       Հիմա կգամ,- հանգիստ պատասխանեց Լիզան և նորից մի հայացք գցեց ճանապարհին։

-       Իզուր մի սպասիր, նա չի գա,- վրդոհվեց Սոֆոն, ձայնն ավելի բարձրացնելով։

-       Գիտեմ,-  շշնջաց նա, գնաց ներս, կուչ եկավ վառարանի կողքը։

-       Ինչու՞ այսօր վառարանը չես վառել,- նկատեց Սոֆոն, երբ Լիզան գրկեց սառը խողովակը։

-       Չգիտեմ,- մեղավորի պես ուսերը վեր քաշեց Լիզան,- ՄԻ տեսակ ուժս չպատեց։ Ինձ թվում է սա վերջն է և այս ամենն այլևս չի անցնի իմ կյանքից,- տրտմեց Լիզան, սկսեց լաց լինել։

-       Մնացող ոչինչ չի լինում, պարզապես վատը դժվար է անցնում, առավել ևս, երբ մենակ ես։ Դա էլ կանցնի հոգ մի արա, վստահիր ժամանակին, բայց քո ողջ խնդիրն այն է, թե հետո ուր կընկնես կամ հետոն ինչպես կլինի։

-       Դու ինձ վռնդու՞մ ես,- վախեցած, հարցրեց Լիզան։

-       Մեղք  կլինի  ձմռան  ցրտին քեզ դուրս հանել, բայց, երբ հիվանդանոց ընկնես, մոռացիր այս հասցեն,- վերջին խոսքերի վճռականությունից Լիզան դառնացած սեղմեց ատամները, սկսեց վառարանը վառել։ Երբ ջերմությունը տարածվեց սենյակով, նա  հուսահատ փակվեց փոքրիկ սենյակում, մինչև առավոտ այլևս դուրս  դուրս չեկավ այնտեղից։