Հատված «Քարավան» պեմից

Զարթնել էր երկյուղը՝ ջլատելու հային,զրկելու զենքից,
Եվ հազարներ հառնեց քարավան դարձած,
Եվ դոփե՜ց, դոփե՜ց և անվերջ դոփե՜ց․․․
Սակայն ոչ առաջ, այլ վար՝ դեպի մահ քայլեց․․․

Հարցը հայկական չէր լուծվում երբեք,
Որ ձեռքին ուներ թղթե թույլ շերեփ,
Եվ հարցը չլուծվող նորից ծնեց մահեր՝
Կախախաններ անթիվ, ուր վերքը կծաղկեր․․․

Փչեցին փողերը խավարի անկյունից՝
Մեծ պատերազմի խաղերով հարբած,
Նույն կարմիր դարում, ուր մահն էր ծաղկում,
ՈՒր ճամփին Դեր Զորի արդեն ահն էր խաղում․․․

Ծնվում էր քայլերգը՝ ամենուր մահ սփռող,
Հոշոտվում էր մարդը հենց մարդու կողմից,
Գազանն անզոր էր պատառ փախցնելու
Արյան համտեսով սկսված խաղից․․․

                            ՔԱՐԱՎԱՆ

Փողերը փչեցին գորշ գայլերի երկրից,
Ելան դիվահարներ կարմիրի մոլուցքից,
Ելան համտեսելու արյունը քրիստոնյա,
Ելանխաչելու երազները նաիրյան․․․

Խռպոտեց ձայնը մոլեռանդ ոռնոցի,
Վերածված կախկանձի։
Ցցվեց մեծ ժայռին․․․
Գորշ դեմքը հառած գիշերային լուսատուին,
Ոռնալով դաշյունեց հազարամյա տոհմին․․․

Հայոց դաշտերին՝ ծաղկած, իջավ սև գարունը պաղ,
Ճչաց մահաբեր ախոյանի հրամանն ավա՜ղ,
Լսվեց դոփյունը քայլերգի ամենուր մահ սփռող,
Ամենուր մահվան կեռ յաթաղանի շեղբը համբուրող։

Արդյոք շա՞տ թախծոտ է իմ երգը, թե՞ մոռացված․․․«Լունա»

Երբ դուրս եկանք քարանձավից, լսվեց ուժեղ աղմուկ-աղաղակ և տեսանք, թե ինչպես երկու հոգի դուրս նետվեցին քարանձավից, սլանալով երկնքում, շուտով նրանցից մնաց միայն սև կետեր։ Ուժգին զնգոցով փակվեց երկաթյա ծանր դուռը, այնուհետ այն կազմեց ծաղկած բնության մասնիկը։

Վիկտորի և փերու օգնությամբ քարանձավից դուրս գալուց հետո, քնից արթնացածի պես տրորոցինք մեր աչքերը։ Ես ու Մարտինը զարմացած իրար էինք նայում։

-       Որքա՜ն ես փոխվել,- ծոր տվեց Մարտինը զարմանքից։ Ախր ընդամենը մի քանի օր է, ինչ․․․։

-       Զարմանալու կամ վհատվելու ոչինչ չկա։ Չէ՞որ դուք այն քարանձավում անց եք կացրել տարիներ,- Վիկտորը խոսում էր հանգիստ։ Նա նման չէր այն քարանձավի Վիկտորին, նա Ապոլոնյան գեղեցկություն ուներ, իսկ դեղին գույնի հետք նանգամ չէր մնացել նրա վրա։ Սպիտակազգեստը կանգնած նրա կողքին, կարծես սպասում էր հաջորդ քայլին։

-       Ինչպե՞ս՝ տարինե՞ր,- զարմացած բացականչեցինք ես ու Մարտինը միաժամանակ,- Կարծես դա երեկ էր,- նա ուշադիր նայեց ինձ,- Լունա՛, դու իսկական օրիորդ ես։

Իհարկե ես էլ պակաս զարմացած չէի  Մարտինի արտաքինով՝ նա  ինձ գեղեցիկ ու համակրելի երիտասարդ թվաց։ Մազերը բավականին երկարել էին, իսկ բեղ ու մորուսը  առնական տեսք էին տալիս նրան։

Միքայելը կլանված նայում էր Վիկտորին ու սպիտակազգեստին, որն ինձ ցավ էր պատճառում, մի՞թե ինձ չէր նկատում։

-       Ասացե՛ք Վիկտոր, վերադառնալով, արդյոք կգտնե՞նք մեր ծնողներին,- հարցրեց Մարտինը վախվորած։

-       Կգտեք, սակայն մնացած հարցերի պատասխանը անցյալ ու ներկա ժամանակը կտա,- պատասխանեց նա և հպարտ կեցվածքով նայեց նոր ծագող արևին։ Շուտով շողքերը ցրիվ եկան՝ նրանցից մեկը արահետի պես հասավ մինչև Վիկտորի և փերու ոտքերի առջև,- Մեր ժամն է վերադառնալու,- ասաց Վիկտորը, բռնեց սպիտակազգեստի ձեռքը,- նրանք քայլեցին արևի շողքով, որ կարծես լուսե արահետ լիներ։

-       Շնորհակա՜լ ենք բարի Վիկտոր, բարի փերի,- միասին ձայն տվեցինք նրանց հետևից։

-       Մեր տուն դառանալու ժամանակն էլ է,- ասաց Մարտինը, երբ սպիտակազգեստն ու Վիկտորը տարալուծվեցին արևի շողքին։

Գյուղ տանող ճամփան նույնն էր՝ քարքարոտ ու զառիվեր ու վար։ Գետի բերանով հասանք գյուղի տակը՝ հին ջրաղացի մոտ։ Դուռը փակ էր։ Մարտինը մոտեցավ, նայեց կողպեքին․

-       Կարծես տարինորով այն փակ է եղել, կողպեքն անգամ ժանգոտվել է։

Որքան էլ վախենայի Լևոն պապից, ջրաղացի փակ լինելը չուրախացրեց ինձ։ Մենք լուռ քայլեցինք մինչև իմ ու Մարտինի հանդիպման վայրը։ Այնտեղ ժայռի արանքից մի ծառ էր բուսնել ու թեքվել էր դեպի երևացող լճակը։  Ճամփեզրից նայեցինք ու անցանք։  Ճամփին հանդիպեցինք մի քանի տարեց, սևազգեստ մարդկանց։ հետաքրքրությունը մեզ տարավ նրանց հետևից։

-       Մարտի՛ն, կարծես մարդիկ մեզ չեն նկատում։

-       Գուցե նկատեին, եթե նրանք այդքան մտահոգ չլինեին,- պատասխանեց Մարտինը։

-       Մենք մինչև վերջ պետք է գնա՞նք նրանց հետևից,- առաջին անգամ խոսեց Միքայելը։ Մարտինի հետ զարմացած իրար նայեցինք։

-       Լունա՛, նա վերադառնում է կյանք,- ուրախացած բացականչեց Մարտինը։

-       Այո՜,- բղավեցի ու գրկեցի եղբորս։

Մարդիկ հասնելով ջրաղացի դռանը, ներս մտան։

-       Դու տեսա՞ր, ջրաղացի դուռը բաց էր,- հազիվ արտաբերեց Մարտինը, զարմանքից աչքը չկտրելով ջրաղացից։

-       Արի մոտենանք, մենք էլ ներս մտնենք,- իմ առաջարկի հետ համաձայնվեց Մարտինը և սկսեցինք վազել դեպի ջրաղացը։

Դռան մոտ հասանք այն պահին, երբ սևավոր մարդիկ ներս էին մտնում։ Ուզեցինք նրանց հետ ներս մտնել ջրաղաց, բայց մեզ կանգնեցրեց մի պառավ կին․

-       Ու՞ր, ո՞վ եք դուք։ Այստեղ երեխաների տեղը չէ, ետ գնացեք,- դժգոհած քրթմնջաց նա։

-       Բայց մենք արդեն երեխաներ չենք,- հպարտությամբ արտասանեց Մարտինը, կարծես ցույց տալով իր հասուն լինելը։

-       Իսկ ի՞նչ է պատահել այնտեղ՝ ներսում,- շտապեցի հարցնել ծեր կնոջը։

-       Ամուսինս՝ Լևոնն է մահացել,- պատասխանեց նա և դուռը ծածկեց մեր երեսին։ Մենք իրար նայեցին և այլևս չփորձեցինք ներս մտնել։

-       Մեզ ոչ ոք չի ճանաչում,- տարակուսեց Մարտինը, նստեց ջրաղացի բակի լերկ քարին։

-       Իսկ դու նկատեցի՞ր, այդ մարդկանց մեջ ոչ մի ծանոթ դեմք չկար։

-       Այո՜, տարօրինակ է,- մտահոգ ծոր տվեց Մարտինը,- Պապս էլ նրանց մեջ չէր։

-       Մենք այստե՞ղ պետք է ապրենք,- անսպասելի հարցրեց Միքայելը, ուշադիր նայելով մեզ։ Իհարկե նրա հարցը շփոթեցնող էր, բայց տեղին, ուստի մենք՝ Մարտինի հետ սովորության համաձայն մի պահ իրար նայեցինք, ապա միաժամանակ պատասխանեցինք․

-       Ո՜չ․․․

-       Իսկ ու՞ր ենք գնալու։

-       Տուն, մեր տուն,- անհանգստացած պատասխանեցի նրան, ամուր բռնելով ձեռքից,- Գնացինք։ Մարտին չե՞ս ուզում տուն գնալ,- տեսնելով տեղից չի շարժվում, դիմեցի նրան։

-       Այնտեղ մեզ կճանաչե՞ն,- հուսահատվեց նա, որով վարակվեցի նաև ես։

-       Գնանք, եթե չեն ճանաչի, կհեռանանք,- առաջարկեցի ես և մենք քայլեցինք դեպի գյուղ։

Մեր դարպասը փակ էր։ Երեքով նստեցինք պատի տակ։ Մի կին մոտեցավ մեզ․

-       Ու՞մ երեխաներն եք,- հարցրեց նա։

-       Այս տան տիրոջ,- պատասխանեցի նրան։

-       Գժվե՞լ եք,- զարմացավ կինը,- Այս տան տերերը վաղուց հեռացել են օտար աշխարհ, երեխաների անհետանալուց հետո։ Նրանց երկար փնտրեցին, այդպես էլ չգտան։

Կնոջ պատմածը ինձ վրա ծանր տպավորություն թողեց։ Այլևս կյանքը, որ փրկել էր Վիկտորը նմանվեց անիմաստ շնչառության և ընդամենը մրմնջացի․

-       Հիմա այս տանը ովքե՞ր են ապրում։

-       Այս տունը վաղուց իմն է։

-       Լունա՛, մնացեք այստեղ, ես հիմա կվերադառնամ,- անսպասելի ասաց Մարտինը և սկսեց վազել։ Կինը ներս մտավ, դարպասը փակեց։ Ես ու Միքայելը մնացինք մեր հարազատ տան պատի տակ նստած։ Այդպես էլ քնեցինք։ Լուսաբացին, արևը ծակեց իմ աչքերը, արթնացա՝ վախեցած շուրջս նայեցի։ Մենակ էի, իսկ արևի արահետը արդեն վեր էր բարձրանում, իր հետ տանելով Միքայելին։ Սկսեցի կանչել ու պաղատել, բայց նա ետ չնայեց։ Մարտինն այլևս չվերադարձավ։ Գուցե նա գտե՞լ էր իր ծնողներին։ Այն օրվանից հուգուս խորքում կուտակվեց որբությունը։ Սկսեցի փնտրել ու փնտրել։ Հուսահատված քայլեցի, փորձեցի գտնել այն փոշոտ ճամփան, բայց փոշու տեղ ցեխ էր ու ցեխ։ Մոլորվեցի ցեխ ու քարերի մեջ, իսկ վերադառնալ դեպի ծննդավայր այլևս անմիտ էր, ուստի հեռացա մոլոր ու մենակ, փնտրելով իմ տեսիլքներին անգամ, բայց կյանքը դատարկ էր ու էլ չկային իմ հրա՛շքները։ Նրանք հեռացել էին իրենց հետ տանելով իմ երազները։

Անցել են շատ տարիներ։ Դեռ փնտրում եմ։ Հաճախ երգում եմ իմ մանկության երգերը՝ հույսով, թե կլսեն ինձ իմ հարազատ մարդիկ, բայց լսում են անծանոթները և գլուխները տարուբերում։ Արդյոք շա՞տ թախծոտ է իմ երգը, թե՞ մոռացված, թե՞ օտար։ Չգիտեմ․․․

Լույսի հեղեղը «Լունա»

Վանդակները շարունակվում էին՝ յուրաքանչյուրի մեջ մի հոգի նստած կամ պարկած էր։ Վիկտորը կանգ առավ վանդակներից մեկի մոտ․

-       Ահա՛ բարեկամներ, մենք հասանք այնտեղ, որտեղ վանդակված են մարդակերների մի ամբողջ շարք։

-       Իսկ ո՞վ է այն խեղճը,- նկատեցի վանդակում նստած ճերմակած ու նիհար ծերունուն։

-       Պարզապես վամպիր է՝ արյունով է սնվել։ Հիմա սնվում է ուրիշ կերերով, դա է պատճառը նրա խեղճ ու ուժատ լինելուն։

-       Նա անուն ունի՞,- հետաքրքրվեց Մարտինը։

-       Ճշմարիտ չգիտեմ, գուցե ինքն իր անունը հիշի, բայց ես չեմ կարող, նրանք այնքան շատ են, ո՞ր մեկին հիշել, բայց դե վամպիր է, ի՞նչ ուրիշ անուն։ Ահա նայեցեք մյուս վանդակին,- Վիկտորը մատնացույց արեց հաջորդին,- Չնայած նա արդեն ծեր է, բայց միևնույն է արյուն է տենչում։ Նա սպանելով, արյուն թափելով, լույս աշխարհքից հայտնվեց վանդակում։ Նա իր ավիրած երկրում է վանդակված։ Նրանցից յուրաքանչյուրն այստեղ է եկել տարբեր ժամանակներում այն սև խոռոչով, կյանքում ավելին գտնելու համար։ Այդ նույն խոռոչով նաև դուք եկաք և եթե դառնաք նույն ճանապարհով, դուք կծառայեք չարին անպատիժ, ուստի այս ճամփան, որ մենք հատում ենք, դեպի արևն է այն ընդառաջում։

-       Նրանք այստեղից էլ դուրս չե՞ն գալու,- հարցրեց Մարտինը։

-       Ո՛չ, նրանք հավերժ գամված են երկաթին։

-       Ինչու՞ երբևիցե մենք չենք հանդիպել նրանց,- իհարկե իմ կողմից միամտություն էր նման հարց տալը, բայց նաև հետաքրքիր։

-       Նրանք ապրել են ոչ ձեր ժամանակներում, այլ անցած գնացած սերունդների ժամանակ։

Երբ վանդակների շարքն ավարտվեց, հետզհետե լույսը խավարեց, դարձավ անթափանց խավար։ Մարտինը նորից գիրկն առավ Միքայելին, իսկ ես բռնեցի Մարտինի թևից։ Ինչպես միշտ, Վիկտորը քայլում էր առջևից։ Նա քայլում էր վստահ, գլուխը բարձր, թվում էր խավարի մեջ լույս էր տեսնում, և այն ընդառաջում էր նրան։

-       Ահա՛ և հասանք՝ վերջին դուռն է սա,- հայտնեց Վիկտորը,- Եվ պետք է բացենք այս բանալիով,- նրա ձեռքին շողաց  մեծ, ոսկյա բանալին։ Միաժամանակ հայտնվեց սպիտակ աղավնին, նստեց Վիկտորի ուսին։

-       Ա՛խ դու անզգա, մի բանա դուռը,- լսվեց շատ մոտիկից, բայց ոչ ոք չէր երևում։

-       Նրանք գալիս են,- խուճապահար գոչեցինք մենք։

-       Էլ չեն հասցնի վնասել ձեզ,- հանգիստ պատասխանեց Վիկտորը և ոսկյա բանալին պտտեց մեծ ու ժանգոտված կողպեքի մեջ։ Դուռը բացվեց, լույսի հեղեղը լցվեց քարանձավի ներսը։ Մենք շտապեցինք դուրս գալ։

-        Խաղալի՜քը,- լսվեց փերու քնքուշ ու մեղեդային ձայնը և թվաց լույսի հեղեից հայտնվեց նա։

Մենք տարված նոր տեսարանով, մոռացել էինք խաղալիքի մասին։ Շտապեցի հանել այն եղբորս վզից և ետ շպրտեցի դեպի քարանձավը, որտեղից լսվեց ճիչ ու աղերսանք։

-       Փակե՛ք դուռը, կույրացանք լույսից․․․,- մռնչացին մի քանի ձայներ։

-       Ա՜խ, սպանում է հեղեղը պայծառ,- լսվեց մի ուրիշ ձայն։ հետզհետե ոռնոցները դարձան անտանելի, իսկ հետո լռեցին՝ միայն լսելի էր մկան ծվվոց հիշեցնող ձայներ։

Մարտինն ուզեց ետ նայել, բայց Վիկտորը արգելեց, ձեռքով փակելով նրա աչքերը․

-       Եթե  ետ նայես, դու կկործանվես։ Այս հեղեղը լույսի նրանց հոգեվարքն էր։

-       Իսկ այն երկու՞սը՝ ծերուկն ու սատանայակերպը՞,- ինձ համար հետաքրքիր էր նրանց վերջը, քանի որ այլևս չերևացին։

-       Նրանց համար փակ դռներ գոյություն չունեն։ Լույսը նրանց տանջում է, բայց մահացու չէ,- բացատրեց Վիկտորը։

Վիկտորը «Լունա»

Մարտինն ուղղեց շալակին քնած Միքայելին, իսկ ինձ մնում էր լուռ հետևել նրան։ Անծանոթը բարձրացրեց ձեռքը, նրա ուսին հայտնվեց սպիտակ աղավնին։

-       Նա է՝ իմ սիրելի աղավնին՝ սպիտակազգեստը,- ոգևորված առաջացա ու կանգնեցի նրան մոտիկ։

-       Տեսնում եմ, արդեն հավատում եք ինձ,- արտաբերեց տղամարդը, կողքանց նայելով աղավնուն։

-       Ներեցեք, մենք շփոթված ենք,- փորձեց արդարանալ Մարտինը,- Ինչպե՞ս է ձեր անունը։

-       Վիկրո՛ր, անունս Վիկտոր է, իսկ հիմա առա՛ջ, քանի որ արդեն կես գիշեր է, պետք է շտապել, որպեսզի մինչև արևածագ հասցնենք դուրս գալ այստեղից,- Վիկտորը քայլեց առջևից, իսկ մենք հետևեցինք նրան։

-       Ո՛չ, թույլ չեմ տա։ Սա իմ կործանումը կլինի,- հուսահատ բղավեց ծերուկը, գավազանն ուժգին հարվածեց գետին, որից բարձրացավ ուժեղ քամի և մեզ թվում էր, այն գալարվում էր անկանոն փռշտոցներով, բայց իրականում ծերուկն էր փոշուց խեղդվում։ Վիկտորը մեզ առավ սև թիկնոցի մեջ և թվում էր թե սլանում ենք երկնքով։ Վայրկյաններ անց բացվեց թիկնոցը, մենք դուրս եկանք։

-       Ահա՛, հատեցինք որոշակի տարածություն,- ասաց Վիկտորը։ Մեր հայտնված հերթական տեղն ավելի մութ էր, իսկ մշուշը խիտ։ Մոտիկից նշմարվեցին մարդաբոյ՝ երկաթյա ճաղերով վանդակներ, որոնցից մեկի մեջ էինք մենք քիչ առաջ։

-       Այստեղ ավելի մութ է,- նկատեց Մարտինը և հոգնությունից Միքայելին շալակից սահեցրեց ցած։ Բռնեցի եղբորս ձեռքից, վախենալով նորից կորցնել նրան։

Մարտինն ու ես զարմացած նայում էինք վանդակներին։

-       Կարող եք մոտենալ, մոտիկից նայել,- խորհուրդ տվեց Վիկտորը,- Իսկ դու իմ փերի՝ կհանդիպենք այնտեղ,- աղավնին անհետացավ մշուշում։

-       Ինչի՞ն նայենք, քիչ առաջ մենք դրանցից մեկի մեջ էինք,- առանց տեղից շարժվելու մրմնջաց Մարտինը։

-       Այն ձեզ հետ ոչ մի կապ չունի, մի վախեցեք, մոտեցեք։

Մենք մոտեցանք, սկսեցինք քայլել վանդակների մոտով։ Ճաղերի ներսում  տեսանք նստած կամ պառկած մարդկանց։

-       Ինչու՞ է այսպես, ո՞վքեր են նրանք, ինչու՞  այստեղ արև չկա, ու՞ր է կանաչ բնությունը,- մտահոգված, իրար հետևեից մի քնի հարց տվեց Մարտինը, աչքը չկտրելով վանդակներից։

-       Երբ հայրս էր իշխում, այստեղ կանաչ էր ու արև։ Այս երկիրը նման էր դրախտի, բայց չար մարդկանց օգնությամբ հաղթեց չարը և հայրս գահնկեց եղավ։ Նրանք կտրեցին արևի ճամփան, որի պատճառով վերացավ կանաչը և հիմա ավազն է իշխում, մեկ էլ գորշ մշուշը։ Քանի որ չարի հաղթարշավն է, բնականաբար չի կարող լինել արև ու կանաչ և հիմա սա խավարի ու չարի աշխարհն է։ Այն ուզում է կործանել նաև ձեր աշխարհը, որտեղ դեռ գերիշխում է բարին և  դեռ սնվում է արևից։ Ահա՛, սա է մնացել իմ հայրական իշխանությունից,- ձեռքերը տարածեց Վիկտորը, տխրելով։

Ես ու Մարտինն Միքայելի ձեռքից բռնած լսում էինք Վիկտորին ու ակամա տխրում։

-       Իսկ նրանք ովքե՞ր են, ինչու՞ են փակված վանդակներում,- հետաքրքրվեց Մարտինը։

-       Նրանք օժանդակեցին չարին, պարտվելու հորս, իսկ ես անզորությունից բանտեցի նրանց, որպես պատիժ՝ ուշացած պատիժ։

-       Դուք ասացիք չարն է հաղթել, ինչու՞ նրանց էլ չի ազատում։

-       Գուցե հաղթել է, բայց չարությունից կուրացած, նրանք չգիտեն,  այս մարդկանց ազատության բանալին ինձ մոտ է։

-       Ովքե՞ր են եղել նրանք նախկինում,- հարցրեց Մարտինը, ցույց տալով վանդակներում նստածներին։

-       Դե՜, ինչպես բացատրեմ մանկական լեզվով։ Նրանք բոլորն էլ չարիք են գործել։

-       Նայի՛ր Լունա, նա այն գիտնականն է, որի մասին հայրս պատմում էր, թե մահ է վաճառում ամենքին,- հանկարծ բացականչեց Մարտինը, մատնացույց անելով, վանդակում նստած մազակալ ու նիհար դեմքով տղամարդուն։

-       Տեսնում եմ։

-       Հիշու՞մ ես, նրան անգամ մրցանակ տվեցին, որպես շատ մահ վաճառողի,- ավելի ոգևորվեց նա, չնայած ես ոչինչ էլ չգիտեի այդ մահավաճառի մասին։

-       Ինչու՞ է հայտնվել այստեղ,- հետաքրքրվեց Մարտինը։

-       Նրա ստեղծածով է ավիրվում քաղաքներ և շեներ։ նրան այստեղ եմ պահում, որպես միշտ ականատեսը սեփական հետքի։ Թող վայելի իր ստեղծած մութն ու մշուշը․․․

Անսպասելի մեր առջև հայտնվեց եղջյուրավոր մի տղամարդ։ Նրա հագուստը սև կաշվից էր, մարմինն ընդգրկող, ձեռքերին կրում էր ձեռնոցներ, իսկ եղունգները երկար էին մագիլների պես։

-       Լսի՛ր քարոզիչ սին գաղափարի, ինչու՞ ես փնովում իմ հերոսներին,- սկսեց սատանային հիշեցնող արատաքինով մարդը, ապա դիմեց մեզ,- Օ՜, ինչպիսի հանդիպում և ու՞ր եք շտապում, նա սկսեց շողոքորթ պտտվել մեր շուրջը։

-       Ճամփից դուրս արի դու նենգ սատանա,- վրդոհվեց Վիկտորը և մնաց մեր կողքին։

Սատանայի կերպարանքով մարդը երկու մատերը դրեց շուրթին և ուժգին սուլեց։ Երկնքում պտտվող փոշու ամպը  նստեց գետնին, նրա միջից փռշտալով հայտնվեց Գորշը։

-       Որքան ես թուլացել դու Գորշուկ անիծված և ու՞ր էին գնում քո գերիները փախած։

-       Ներեցեք տեր իմ, գնացել էի օգնություն կանչելու,- քրթմնջաց Գորշը,- Հիմա գալիս են մեզ հավատարիմ սև կարապներն ու կապիկները։

Մենք հուսահատված նայեցինք իրար։

-       Առա՛ջ, այլևս ոչ մի պահ հապաղել չի կարելի,- ըմբոստացավ Վիկտորը։ Այդ պահին սատանայակերպը կտրեց մեր ճամփան․

-       Օ՜ ո՛չ, ձեզ ոչ մի կերպ չի հաջողվի դուրս պրծնել իմ ճանկերից սուր ու երկար,- հոխորտաց նա և մի կրունկի վրա պտույտ կատարեց, նրա ոտքերի տակից բարձրացավ ուժեղ փոշին, մեզ առնելով իր մեջ,- Հա՜, հա՜, հա՜․․․ Ես ձեզ կխեղդեմ փոշու ամպի մեջ լուռ գալարելով։

-       Լունա՜ տուր ձեռքդ, Միքայելն ու՞ր է,- լսվեց Մարտինի ձայնը,- Մենք բռնվեցինք իրարից,- գոչեցինք մենք։

-       Ուրեմն գնացի՛նք,- հրահանգեց Վիկտորը և իր կախարդական թիկնոցով մեզ դուրս բերեց փոշու միջից, ետևում թողնելով կատաղությունից գազազած սատանայակերպին և նրա ոտքերի առջև կուչ եկած Գորշին։

Երբ մենք դուրս եկանք Վիկտորի թիկնոցի տակից, վանդակները դեռ շարունակվում էին։

-       Ահա՛ և նորից մենք կորցրեցինք նրանց,- ժպտաց Վիկտորը։

-       Իսկ ի՞նչ է նշանակում ձեր անունը, այն շատ գեղեցիկ անուն է,- ինձ համար հետաքրքիր էր իմանալ, քանի որ նա մեր փրկիչն էր։

-       Հայրս է ինձ Վիկտոր անվանել, որը նշանակում է Հաղթանակ։

-       Գեղեցիկ է հնչում,- հիցած արտաբերեցի և նույն հիացմունքով նայեցի նրա գեղեցիկ արտաքինին։

-       Ասացեք Վիկտո՛ր, մենք ու՞ր ենք գնում, չէ՞ որ քարանձավի մուտքից շատ ենք հեռանում,- անհանգստացավ Մարտինը։

-       Իմ բարեկամնե՛ր, մենք այլևս չենք վերադառնա այն սև խոռոչին, որտեղից դուք կրակով ներս մտաք։ Պետք է միշտ առաջ գնալ, եթե ուզում ես ինչ որ բանի հասնել, իսկ ձեր նպատակն է՝ փրկել տղային։ այստեղ մենք առաջ կգնանք, մինչև հասնենք լույսին։

-       Իսկ  մեր հարազատնե՞րը,- ես վախեցած նայեցի Մարտինին։

-       Մի անհանգստացե՛ք իմ բարեկամներ, մենք հեռանում ենք լոկ չարի աշխարհից,- ՎԻկտորը սիրալիր շոյեց իմ վարսերը, ժպտաց։

Փախուստ վանդակից «Լունա»

Շուտով  հայտնվեցինք երկաթյա ծանր վանդակում, գետնից մի քանի ոտնաչափ բարձր։

-       Ինչու՞ մեզ փակեցին այստեղ,- տրտնջացի ես,- Կարծես թռչուններ լինենք։ Անգամ հնարավոր չէ հանգստանալ,- դժգոհելով, տեղավորվեցի վանդակի մի անկյունում, Միքայելին գիրկս առնելով։ Եղբորս անտարբերությունը ցավ էր պատճառում ինձ, որքան էլ երեխա լինեի։

-       Կարծես նա քեզ չի էլ նկատում,- նկատեց Մարտինը,- Տե՛ս, որքան գոհ է իր խաղալիքով,- շարունակեց Մարտինը, փորձելով ձեռք տալ Միքայելի վզից կախված գույնզգույն խաղալիքին, իսկ նա շանթվածի պես ետ քաշեց այն, թույլ չտալով, որպեսզի Մարտինը դիպչեր խաղալիքին։

-       Տարօրինակ է։

-       Տարօրինակ ոչինչ չկա,- լսվեց մեզ արդեն ծանոթ՝ քնքուշ ու մեղեդային ձայնը։ Վանդակի ճաղին նստեց սպիտակ աղավնին։

-       Մարտի՛ն նայի՛ր, իմ փերին է։ Նա մեզ չի լքել,- Մինչ խոսում էի ոգևորված, աղավնին իջավ գետնին և կերպարանափոխվեց սպիտակազգեստ փերուն,- Իմ բարի հրեշտակ, ես գիտեի, ես հավատում էի,- ավելի ոգևորված կրկնում էի, նրա փեշից բռնած։ Որքան էլ երկաթյա ճաղերով հատակը ցավեցներ իմ ծնկները։

-       Լունա՛, այստեղ կա գիշեր, կա ցերեկ, սակայն այն դժվար է զանազանել օտարին։ Միայն մեկ գիշեր ունեք, այնուհետև նրանք ձեզ կստիպեն ընդունել կամ ենթարկվել իրենց օրենքներին, իսկ թե ընդդիմանաք, նրանք այն կանեն ուժով և դուք առնվազն  կնմանվեք եղբորդ։ Պետք է մինչև լուսաբաց լքել այս ապարանքը։

-       Իսկ  Միքայե՞լը՝ նա մեզ չի ճանաչում,- հուսահատված հայտնեցի անհանգստությունս։

-       Մի հուսահատվի՛ր և ոչ մի վայրկյան չթողնեք նրան։ Միայն պետք է հասնել արևի լույսին և կախարդանքը կվերանա, իսկ այդ խաղալիքը  չմոռանաք այստեղ թողնել դուրս գալու ճամփին՝ ոչ շուտ, այլապես կկորցնեք տղային։

-       Այո՛, բայց այս վանդակից մեզ միայն հրաշքը կարող է փրկել,- արտաբերեց Մարտինը, ուժգին շարժելով երկաթյա, ամուր ճաղերը։

-       Այդպիսով ոչնչի չեք հասնի, պարզապես լսեք ինձ մինչև վերջ և կարող եք,- շարունակեց երգեցիկ ձայնով փերին, որի սպտակ զգեստն այդ երկրի լույսից դեղնավուն էր դարձել,- Վանդակի հատակի անկյունները տնտղեք, երկու անկյունում կան երկու կոճակներ։ Միաժամանակ սեղմելով, այն կբացվի, միայն թե չվախենաք։

Մենք անհամբեր սկսեցինք ծնկաչոք փնտրել։

-       Գտա՜,- գոչեց Մարտինը։ համարյա նրա հետ միաժամանակ ես էլ գտա մյուս փրկարար կոճակը։

-       Պետք է սեղմել միաժամանակ,- հրահանգեց փերին և մենք սրտատրոփ պատրաստվեցինք։

-       Սեղմե՛լ,- գոչեց Մարտինը։ Ոգևորված այնպիսի թափով սեղմեցինք՝ վանդակի հատակը ոչ թե բացվեց, այլ ընկավ և մենք երեք կորուսյալներս տապալվեցինք գետին։ Փերին մեղմ ժպտաց։

-       Իսկ այժմ պետք է քայլեք դեպի արևելք։

-       Այստեղ ինչպե՞ս կարելի է զանազանել արևելքը՝ ոչ արև կա, ոչ էլ լուսին,- Բողոքեց Մարտինը։

-       Ահա՛ Արևելքը,- փերին ձեռքը մեկնեց դեպի անսահման գորշ հեռուն։

-       Բայց այնտեղ դատարկությու՛ն է,- հուսահատ արտաբերեց Մարտինը։

-       Դուք պետք է քայլեք դեպի արևի աշխարհի արևելքը և ոչ այս աշխարհի։ Իհարկե, այստեղ անգամ օրը գիշերից զանազանելն է բարդ։ Մենք անխոս նայեցինք փերու ցույց տված կողմը, իսկ նա շարունակեց,- Ձեր ճամփան երկար է՝ քայլե՛ք և կհաղթեք,- փերին խոսքն ավարտելուց հետո, դարձավ աղավնի, թռավ, անհետանալով հեռու մշուշում։

-       Լունա՛ դու նույնպե՞ս տեսնում ես ծերուկին,- հարցրեց Մարտինը, դեպի իրեն քաշելով Միքայելին, իսկ ես, իսկապես վախից նայում էի, բայց ոչինչ չէի տեսնում,- Ես ոչինչ չեմ տեսնում,- մրմնջացի, նայելով նրա ցույց տված կողմը։

-       Ինչպե՞ս չես տեսնում, եկողն ինքն է՝ Միքայելին առևանգող ծերուկն է։

-       Նա ավելի շուտ է նկատել մեր անհետանալը, քան մենք կարող էինք քայլ անել,- տեղին տրտնջացի, նույնպես մոտեցա Մարտինին, որպես փրկություն։

-       Գոնե մենա՞կ է,- տեսողությունը լարեց Մարտինը։

-       Առայժմ մենակ է, նա ծեր է և չի կարող հասնել մեզ, պետք է փախչել նրանից,- շտապեցի ես, քաշելով Մարտինին և Միքայելին։

-       Այո՛, պետք է շտապել, համաձայնեց նա և շալակեց եղբորս։

Որքան էլ ջանայինք՝ մեր և Գորշի միջև տարածությունը նվազում էր։

-       Ինձանից չեք փախչի,- լսվեց նրա խռպոտ ձայնը։

-       Ես ձեզ ճանաչում եմ,- ետ նայելով, գոռաց Մարտինը,- Դուք այն ջրաղացի Լևոն պապն եք՝ իմ պապի ընկերն եք։ Ի՞նչ եք ուզում մեզանից

-       Ո՛չ, ինձ շփոթում եք ինչ որ մեկի հետ՝ ես ուրիշ եմ, իսկ մյուսներն ուրիշ են,- պատասխանեց Գորշը և նրա աչքերի փայլից վախեցած կուչ եկա Միքայելին բռնելով։

-       Մի հավատա նրան Մարտին, նա այնտեղ էլ միշտ հետևում էր ինձ։

-       Շարժվեցինք,- հանգիստ ասաց Մարտինը, ուզեց առաջ անցնել, բայց ծերուկը կտրեց մեր ճամփան։

-       Ո՛չ, դուք ոչ մի տեղ էլ չեք գնա, այլ կհետևեք ինձ,- փայլող աչքերով, խորամանկ ժպտաց Գորշը։

-       Գո՛րշ, նորի՞ց դու  հայտնվեցիր իմ ճանապարհին,- լսվող ձայնը արձագանքեց հեռուներում։ Մենք հանկարծակիի եկած մեր շուրջը նայեցինք։ Մշուշի միջից նշմարվեց բարձրահասակ, սևազգեստ անծանոթը։ Նա գալիս էր դեպի մեզ և ինձ թվաց, մենք կորած ենք․․․

-       Մի հուսահատվի՛ր,- շշնջաց Մարտինը,- Փերին չէր կարող սխալվել։

-       Այո, ճիշտ ես նկատել՝ փերին չէր կարող խաբել, իսկ այս հիմար ծերուկը խանգարում է,- մենք անվստահ ետ քաշվեցինք։

-       Դուք ինձանից վախենու՞մ եք,- վիրավորվեց անծանոթը,- Ես նրանցից չեմ, պետք չէ ինձանից վախենալ․․․Ա՜խ իմ մաշկի գու՞յնը․․․Այստեղ բոլորը նույն գույնն ունեն՝ դուք նույնպես դեղին եք։ Այնպես որ ինձանից պետք չէ զգուշանալ՝ մշուշն ու լույսն է այդպիսին։