Հատված՝ 596-րդը վեպից հատված (Սպասում)

Քանի որ աշխատակիցը զգուշացրել էր զգույշ լինել, ուստի ճամպրուկը տեղավորեցի ոտքերիս մոտ։ Քիչ հետո ինձ միացավ Նաիրին։ Մենք լուռ էինք, հոգնությունը թույլ չէր տալիս անգամ մարդավարի ծանոթանալու և մինչև նոր շրջապատում միակ ծանոթ ու հարազատ դարձած  սևահեր կինը ետ կգար,  ուշադիր նայում էի ամենուր և բոլորին։ Աղմուկը բարձր էր, այն վեր էր ածվել ժխորի, թվում էր՝ աշխարհի բոլոր ազգերը հավաքվել էին այնտեղ՝ աղմկելու։ Երկու երեխաներ վազվզում էին միջանցքով, միաժամանակ քսվելով կեղտից վաղուց գույնը կորցրած պատերին։ Աղմուկը սաստկացավ, երբ վերևի հարկից մի մեծ խումբ դուրս վազեց։ Այնուհետև, բազերիքին հենված, ուժգին ճռճռացնելով, ցած իջան մի այլ խումբ աֆրիկացիներ։ Ճիշտն ասած՝ առաջին անգամ էի տեսնում այդքան շատ աֆրիկացիների միաժամանակ։

Երբ կիսանինջ հետևում էի ճամբարի անց ու դարձին, նորից երևաց սևահեր ու արագաշարժ կինը՝ ձեռքին երկու կապույտ պլաստմասե ցանցեր։

-          Ճաշի ժամն արդեն վերջանում է։ Ահա՛, սա վերցրե՛ք, շտապե՛ք ճաշ ստանալու,- ռուսերենով հրահանգեց նա՝ մեզ տալով մեկական ցանց՝ յուրաքանչյուրի մեջ արդեն դրված  երկու սրբիչ, մեկական պլաստմասե բաժակ, ատամի խոզանակ և մածուկ, դանակ, պատառաքաղ և մեծ ու փոքր գդալներ․․․

Այս անգամ շուրջս նայեցի՝ ոչ թե ուսումնասիրելու, այլ գտնելու, թե որտեղից պետք է ստանալ ճաշը։ Միջանցքի հակառակ ծայրին երևում էր երկար հերթը։ Ճամպրուկս քարշ տալով՝ մոտեցա․ պատի մյուս կողմից երևաց փոքր փեղկը։ Քանի որ վաղուց ոչինչ չէի կերել, շտապեցի հերթ կանգնել։

Հերթում հիշեցի իմ հայրենիքի մութ ու ցուրտ տարիները, երբ հերթ էինք կանգնում հարյուր գրամ ցամաք հացի համար և այնքան սիրով տանում էինք ու փայփայում միայն երեխաների համար։

Երևացող արագաշարժ ձեռքերն իմ ցանցի մեջ նետեցին  հաց, երկու լոլիկ և մի ամբողջ երշիկ։ Վերադարձա, նստեցի նստարանին։ Այդ պահին իմ միակ օրինական տեղն այդ նստարանն էր։ Սակայն ճաշել չկարողացա, քանի որ և տեղն էր անհարմար և ուտելիքը։ Երշիկից ետ էի սովորել հայրենիքիս անկախացման առաջին տարվանից, քանզի կարիքը թույլ չէր տվել երկար տարիներ համտեսելու նորանկախ երկրիս մսամթերքը, իսկ վերջերս փորձեցի․ այն վեր էր ածվել սպունգի։ Եվ ահա՛, երջանիկ պատահականությամբ, օտար ափերում, իմ զամբյուղի մեջ, հենց այնպես, այն արագաշարժ ձեռքերը նետել էին մի ամբողջ կտոր երշիկ, բայց, ավա՜ղ, ճաշակել չկարողացա։

Նորից երևաց սևահեր կինը, մոտեցավ, ինձ տվեց փոքրիկ թղթի մի կտոր, և այն այդ պահից իմ միակ փաստաթուղթն էր և, իհարկե, այն ավելի մեծ ուժ ուներ, քան իմ երկրի անձնագիրը։

-          Վերցրե՛ք սա և սպասե՛ք այստեղ, շուտով ձեզ կտեղափոխեն ուրիշ ճամբար,- աշխատանքը կատարողի պարտականությամբ անտարբեր արտաբերեց նա։

-          Ու՞ր, ուրիշ ճամբար է՞լ  կա,- շվարած ու աշխարհից նեղացած ծոր տվեցի, այս անգամ ոչ թե նստեցի, այլ ընկա նստարանին։

-          Իհա՞րկե, կա, և որքա՜ն ուզեք,- պատասխանեց նա, նորից անհետացավ, վաղուց գույնը կորցրած դռան ետևում։

Փախստականների ճամբարում

Ներս մտնելուց հետո, մուտքին կից, երևաց մի փոքրիկ փեղկ, որի դիմացը կանգնած էին երկու տղամարդ և մի կին։ Ոտքերս հազիվ քարշ տալով՝ կանգնեցի նրանց մոտ և, ա՛յ քեզ զարմանք՝ նրանք խոսում էին իմ մայրենի լեզվով։ Իհարկե, այն չմեղմացրեց իմ սովը, բայց ազդեց տրամադրությանս վրա։ Երբ հերթը ինձ հասավ, հերթին միացավ ևս մի երիտասարդ։

Սևահեր երիտասարդ կինը փոքրիկ պատուհանից սպասողներիս դիմեց գերմաներենով․

-          Ի՞նչ եք ուզում։

-          Ազուլ,- պատասխանեցի ես՝ իհարկե, չհասկանալով արտասանած բառի իմաստը։

Ներսից բոլորը նայեցին ինձ։

-          Ո՞ր երկրից եք։

-          Հայաստանից եմ։

-          Որևէ փաստաթուղթ ունե՞ք,- այս անգամ նա դիմեց հայերենով։

Նրա տված հարցից իմ մեջ հույս արթնացավ՝ գուցե դրսում չգիշերեմ և, իհարկե, չմոռացա ուտելիքի մասին մտածել՝ միաժամանակ քրքրելով ճամպրուկս։ Վերջապես գտա իմ հայրենիքում վաղուց դերը կորցրած մասնագիտական փաստաթուղթը և ժամանակից խունացած ծննդյան վկայականը։ Փաստաթղթերն այնպիսի սիրով մեկնեցի աշխատակցին, կարծես նվեր էի տալիս նրան։ Նա աչքի տակով անցկացրեց, այնուհետև փոխանցեց նստած գեր ու կարճահասակ տղամարդուն, ինքը դուրս եկավ միջանցք։ Ինձ միացավ նաև ինձանից հետո եկած երիտասարդը։

-          Դուք խոսու՞մ եք ռուսերեն,- կինը դիմեց մեզ։

-          Այո,- մինչ կպատասխանեի ես, հայերենով  պատասխանեց երիտասարդը։

-          Հա՞յ եք,- հարցրի երիտասարդին՝ ակամա ուրախանալով  ու զարմանալով։

-          Այո՛, անունս Նաիրի է։

-          Դուք պետք է սպասեք այստեղ,- այս անգամ ռուսերենով հրահանգեց կինը՝ ցույց տալով միջանցքի նստարանը, իսկ ինքը ներս մտավ փոքրիկ խուցը։

Աստիճանաբար հուսահատությունս տեղը զիջեց հույսին, ուստի մոտեցա, համարյա ընկնելով նստարանին, խորը շունչ քաշեցի։ Այս անգամ, բացի նայելուց, կարողանում էի նաև տեսնել, և ես տեսա՝ իմ նստած նստարանի շուրջը թափված էին կեղտոտ սպիտակեղեն, կոշիկներ, թղթե ճմրթած տոպրակներ, իսկ նստարանի մյուս կողմը  դրված էր արդեն աղբով հագեցած աղբամանը։

596-րդի շարունակությունը

Անբարեկարգ փողոցը հատելուց հետո, խմբին հետևելով՝ հայտնվեցի ավելի նեղ ու անհարմար փողոցում, սակայն որքան էլ այն անհարմար լիներ, բոլոր անցորդները հարմարվում, անցնում էին։ Ես նույնպես անցա։ Հերթական փողոցը հատելուց հետո, փոքրիկ խաչմերուկից երևաց լայնարձակ, կանաչ այգին։ Ակամա, ինձ ուղեկցող խումբը ցրվեց։ Միայն մեկ զույգը շարունակեց ճամփան։  Ճամպրուկս քարշ տալով, որն այդ օրերին իմ ամենաատելի առարկան էր աշխարհում՝ հետևեցի նրանց։

Երևացող բարձր, սպիտակ շենքը ճամբարն էր, բայց այն ոչ այլ ինչ էր, քան մի ամբողջ համալիր։ Մոլորված, մնացի այգում կանգնած։ Անգամ այգու կենտրոնում գտնվող փոքրիկ լճակում լողացող սպիտակ կարապների զույգով չկարողացա հիանալ։ Միայն հոգուս խորքում նախանձեցի այդ գեղեցիկ ու բախտավոր  էակներին։

Մինչ մոլորյալս նախանձում էր մարդու ձեռքով գրված օրենքի իմաստը չհասկացող թռչուններին, մոտակա ծառերի արանքից երևացին սպիտակ վրանների մասնիկները։ Ուղղվեցի այն կողմ և չսխալվեցի։ Ծառերի հակառակ կողմը մարդաշատ էր։

Ես՝ օտարականս, օտար երկրում շարունակ շուրջս էի նայում․ նայում էի և ոչինչ չէի տեսնում։ Հուսահատությունն ու վախը կուրացրել էին ինձ։ Սկսեցի ակամա առաջ խցկվել, կարծես սարսափելով մենակությունից կամ հերթական գիշերը դրսում հայտնվելուց։ Իմ մեջ նորից ինչ որ բան մեռավ, երբ մտա շենք։ Մարդաշատության և տիրող աղմուկի մեջ փորձեցի կողմնորոշվել, թե որ կողմ կարելի է գնալ։

596-րդը

«Ազուլ» („Asyl“) գերմաներենից թարգամանաբար նշանակում է «ապասատան», և քանի որ, ապաստան խնդրողների մեծ մասը չգիտեր, թե դա իրականում ինչ է նշանակում, գրեթե բոլորը թե՛ իրենց, թե՛ մյուս ապաստաան խնդրողներին «ազուլ» էին կոչում։

Իսկապես, մենակությունն օտարությունում մարդուն կարող է դրդել ամենասարսափելի և անմիտ արարքների, ուստի խուճապահար նստեցի առաջին պատահած գնացքը։ Այդպես գնացքից գնացք նստելով ուշ երեկոյան հայտնվեցի Դրեզդեն քաղաքում։ Ավելի մոլորված՝ կայարանում իմ անկյունից երկար հետևում էի քիչ հեռվում կանգնած ոստիկաններին։ Հիշելով իմ հայրենիքի և Ռուսաստանի իրենց պաշտոնական դիրքը միշտ չարաշահող ոստիկաններին, աշխատում էի մնալ աննկատ, բայց նրանց պահվածքը և, իհարկե, իմ հուսահատությունը ստիպեցին մտքափոխվել, մոտենալ նրանց։ Ահա, կանգնել էի օտարազգի ոստիկանների դիմաց և, բնականաբար, ոչ մի բառ արտասանել չէի կարողանում։ Բայց նրանց հատվող համբերությունն ինձ ստիպեց խոսել․

-          Մոլորվել եմ։- Նաև հաջողվեց հասկացնել՝ Թրիր եմ ուզում գնալ, թե ինչու՞ անպայման Թրիր, մինչև հիմա էլ չեմ հասկանում։

Անսպասելի ինձ համար՝ նրանցից մեկը վերցրեց իմ ճամպրուկը և միասին ինձ ուղեկցեցին տոմսավաճառի մոտ, ով տարիքով ու սիրալիր մի տղամարդ էր։ Նրանք իրար հետ խոսեցին, և տոմսավաճառն ինձ տվեց գնացքի մեկ տոմս, ինչի համար վճարեցի քսանչորս եվրո։ Ոստիկանները շարունակեցին ուղեկցել ինձ մինչև գնացք, նրանք ճամպրուկս բարձրացրին գնացք և, հաջողություն մաղթելով, հեռացան։ Ես՝ մոլորյալս, ողջ ընթացքում միայն հասցնում էի զարմանալ՝ զարմանքից մոռանալով փակել բերանս։

Լայպցիգը, ինչպես և Դրեզդենն ինձ համար միայն գնացքի կայարաններ էին, որտեղ էլ հայտնվել էի ես։ Այս անգամ էլ պարզապես նստեցի մի այլ գնացք և հայտնվեցի Ֆրանկֆուրտում։ Կայարանում միայն այլազգիներ էին։ Գերմանացի չհանդիպեց։ Երկա՜ր ժամեր նստած մնացի դրսի նստարանին և այդպես քնեցի։ Արթնացա․ գիշեր էր։ Ճամպրուկս տեղում էր։ Տխուր ու մրսած՝ նայեցի շուրջս։ Սթափվելով սարսափեցի ու նստած տեղից վեր թռա։

Նայեցի ժամացույցին։ Գիշերվա ուղիղ մեկն էր։ Այդ պահին երկու հաղթամարմին ոստիկաններ մոտեցան ինձ։ Իհարկե վախեցա, բայց, հիշելով Դրեզդենի ոստիկանների վերաբերմունքը, միաժամանակ տեսնելով նրանց բարի դեմքերն ու ժպիտը, իմ զգացած սարսափը փոխվեց վստահության, բայց ինչու՞ սկսեցի լաց լինել, այ դա չգիտեմ․․․

-          Թրիր,- իմ արտասանած միայն այս բառով, նրանք ինձ նստեցրեցին մի այլ գնացք և նորից, հոգնած ու սոված, սլանում էի առաջ, թե ետ, դա արդեն կարևոր չէր, միայն ժամեր անց պարզվեց՝  նորից Թրիրում էի։

Այս անգամ, ինքս իմ մեջ երդվեցի․ «Ինչ էլ լինի, պետք է գտնել ճամբարը»։ Նորից քայլեցի այնքան, մինչև հասա նույն քարուքանդ ճանապարհին, մնացի խաչմերուկին կանգնած։

Մի խումբ գլխաշորով կանայք բարեկարգ փողոցից թեքվեցին նույն փողոցը։ Հետևեցի նրանց, մտածելով՝ դեպի ճամբար են գնում։

Ճանապարհի հակառակ կողմից սկսեցին հաճախ երևալ արևելքը հիշեցնող մարդկանց խմբերը։ Ամենամեծ խմբի մարդիկ խոսում էին բարձր, նրանց մեջ մի կին, չէր կարողանում հանգստացնել գրկի՝ անդադար լաց լինող երեխային։

Այդ ճանապարհը, կարծես, միայն չադրաներով ու գլխաշորերով կանաց ու փարթամ միրուքներով տղամարդկանց համար էր։ Մի պահ թվում էր՝ հայտնվել եմ արևելքում։ Իսկապես, որքան տարբեր էին նույն քաղաքի երկու տարբեր փողոցների անցորդները․․․

596-րդը

Դեպի ճամբար

Իմ աշխարհը միշտ ինձ հետ է։ Այն պատված է խիտ ու ծակող փշալարով․․․ Ոչ ոք, ոչ մի կերպ չի կարողանում մտնել այնտեղ, և ես մնում եմ մենակ ու մոլոր փշերով պատված իմ աշխարհում։ Իմ միտքը լեցուն է անցյալով, իմ հույսն իմ ապագան է, իսկ ու՞ր է ներկան, որով պետք է ապրեմ։ Փնտրելով ներկան՝ միտքս դարձրի որոշում․․․

Երբ միտքը դառնում է որոշում, այդ նույն որոշումը կարող է մարդուն ստիպել ձգտելու հնարածին մի աշխարհ՝ աշխարհ, որը գոյություն ունի միայն նրա սեփական ցնորքներում, և հաճախ իրական գույերն են, որ սթափեցնում են այդ ցնորամիտին։

Ահա, միտքս որոշում դարձրած, փոքրիկ ավտոբուսով հայտնվեցի Թրիր քաղաքում։ Լուսամուտից մոլորված նայեցի անծանոթ աշխարհին։

-          Շվարելու խնդիր չկա, իջե՛ք, փողոցն ուղիղ գնացե՛ք,- հրահանգեց վարորդն, ապա իմ իջնելուց հետո անհետացավ՝ օրերի հետ ինձ համար արդեն հարազատ դարձած ավտոբուսով հանդերձ։

Առաջին անգամ էի Գերմանիայում։ Անծանոթի պես շարունակ շուրջս էի նայում, այնուհետ, իմ կարծիքով՝ վերջապես կողմնորոշվելով, քայլեցի լայնարձակ փողոցով։ Դեռ դպրոցից գիտեի այդ երկրի խոշոր քաղաքների անունները։ Ինձ համար ամենակարևորը Բեռլինն էր։ Այն բացառապես պատմական նշանակություն ուներ, քանի որ, դպրոցում մեզ պարտադրում էին սերտել մեծ հայրենականի մասին դասերը։

Նախկինում երբեք չէի լսել Թրիր քաղաքի մասին, չնայած, այն իմ հայրենիքի մայրաքաղաքից էլ մեծ էր։ Որպես Գերմանիայի ամենահին քաղաք՝ Թրիրն ուներ մի քանի հին կառույցներ։ Առաջին հայացքից Թրիրը գեղեցիկ էր։ Այն մի տեսակ լուսավոր թվաց՝ լայնարձակ  ու հյուրընկալ փողոցներով, թե՞ օրն էր արևոտ․․․ Ակամա հրապուրվեցի այդ քաղաքով։

Քայլում էի՝ մշտապես շուրս նայելով։ Անցորդները կարգապահ ու համեստ տպավորություն էին թողնում։ Ես, հոգնած ու անծանոթ, մարդկանց հոսքի հետ, քարշ էի տալիս իմ ճամպրուկը դեպի անորոշություն։ Նրանց հետ կանգ էի առնում, երբ կարմիր լույսն էր վառվում, մի ակնթարթ ինձ զգում էի նրանցից մեկը, սակայն, երբ նորից մնում էի ճամպրուկիս հետ, դառնում էի առաջվանը՝ մոլորված ու  փնտրող։

Ուղիղ փողոցի աջ կողմում երևաց բարձր, կիսաքանդ, հին դարերից նորօրյա սերնդին հասած, կարծես հրդեհից փրկված, սև մանրաքարերից կառուցված կիսաավեր ամրոցը, որին հիացմունքով ու մեծ հետաքրքրությամբ  դիտում էին շատ զբոսաշրջիկներ։

Իհարկե, կանգ չառա, միայն կողքից նայելով, շարունակեցի քարշ տալ ճամպրուկս։ Հատելով խաչմերուկը՝ հայտնվեցի նեղ ու անշուք մի փողոցում, որի աջակողմյան մասի խորթուբորթերը ծածկված էին տարբեր տրամաչափի և ձևի տախտակներով՝ մի մասը նաև կամրջի դեր էր կատարում։ Դիմացից երևացին մարդկանց մի քանի խմբեր, նրանք խիստ տարբերվում էին այն լայնարձակ փողոցի անցորդներից։ «Ազուլներ են», անցավ իմ մտքով և ավելի ինքնավստահ սկսեցի քայլել, սակայն որքան առաջանում էի, նույնքան մոլորվում էի և հուսահատվում, ուստի խուճապի մատնված, ետ դարձա եկած ճանապարհով, հայտնվեցի կայարանում: